Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Świdnicy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2018r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Jerzy Dydo

Sędziowie: SO Aleksandra Żurawska

SO Agnieszka Terpiłowska 

Protokolant: Elżbieta Janus

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2018r. w Świdnicy na rozprawie

sprawy z powództwa J. S. (1)

przeciwko Bankowi (...) S.A. we W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie

z dnia 21 kwietnia 2017r., sygn. akt (...)

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 10.383,63 (dziesięć tysięcy trzysta osiemdziesiąt trzy złote 63/100) zł i oddala powództwo w pozostałej części (pkt. I), przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w D. adw. M. B. kwotę - 2.332,08 zł uwzględniającą podatek od towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powódce, zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 619,92 zł tytułem kosztów procesu (pkt. III);

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  nie obciąża pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego;

IV.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 309,96 zł kosztów postępowania apelacyjnego;

V.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w D. adw. M. B. kwotę 1.166,04 zł uwzględniającą podatek od towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powódce w postępowaniu apelacyjnym

(...)

Sygn. akt II Ca 659/17

UZASADNIENIE

Powódka J. S. (1) wniosła o zasądzenie od strony pozwanej Banku (...) S.A we W. tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania kwoty 50.000 zł i kosztów procesu według norm. W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, iż strona pozwana za pośrednictwem swoich przedstawicieli doprowadziła do zawarcia umów bankowych z ojcem powódki R. H., który ze względu na stan zdrowia nie był do zawarcia takich umów zdolny. Powódce znane są dwie transakcje zawarte na przestrzeni roku. W związku z jedna toczyło się przed Sądem w Rejonowym w D. postępowania. Bank posiadał tytuł wykonawczy i egzekwował należności od 3 spadkobierców. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w D. egzekucje prowadził skuteczną mimo tego, że fakt dokonanego przestępstwa powódka zgłosił w Prokuraturze Rejonowej w D.. Jeden z kredytów strona pozwana sprzedała. Po wielu bataliach z pozwanym doszło do zawarcia ugody pod postawionymi warunkami przez pozwanego. 10 lutego 2016r. powódka zwróciła się pisemnie o zwrot 13.838,52 zł wyegzekwowanych i wpłaconych kwot pozwanemu (za dłużnika aby zapobiec licytacji mieszkania i samochodu). Do dnia wniesienia pozwu strona pozwana nawet na pismo nie odpowiedziała.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew strona pozwana poniosła, iż R. H. zaciągnął zobowiązanie objęte umową D. Pożyczka (...). W następstwie podpisanej umowy na jego rachunek bankowy uruchomiono środki w kwocie (...)zł . R. H. zmarł w dniu (...) Na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w (...)z dnia (...). wydanego w sprawie o sygn. akt (...) spadek po zmarłym nabyli A. H., R. H. i J. S. (1) W dniu (...) powódka uzgodniła zasady spłaty zobowiązania i w ich wykonaniu dokonała na rzecz pozwanego wpłaty 9.838,28 zł. Kluczowym elementem uzgodnień była zgoda pozwanego na umorzenie wierzytelności w zakresie wykraczającym łączna kwote spłat uzyskanych do ówczesnego momentu przy uwzględnieniu wpłat dokonanych przez powódkę. Uzgodnienia dokonane przez powódkę stanowiły wyraz jej swobodnej i świadomej decyzji. Powódka nie złożyła oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli. , którego następstwem były dokonane wpłaty i umorzenie zobowiązania w pozostałym zakresie. Z ostrożności procesowej, w szczególności ze względy na art. 405 k.c. pozwany wskazuje, iż suma wszystkich wpłat uzyskanych przez pozwanego wyniosła (...) zł podczas gdy kwota środków uruchomionych na rzecz R. H. wyniosła (...). W zakresie zadośćuczynienia strona pozwana wskazała, iż w związku z brakiem podania przez powódkę podstawy prawnej, w ramach dotychczasowych relacji powódką nie nastąpiło naruszenie jej dóbr osobistych.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2017r. Sąd Rejonowy wD.

I.  oddalił powództwo;

II.  nie obciążył powódki J. S. (1) obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony pozwanej Banku (...) Spółki Akcyjnej we W.

III.  przyznał ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w D. na rzecz adw. M. B. z Kancelarii Adwokackiej w D. kwotę 2.952 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce J. S. (1) z urzędu.

Sąd pierwszej instancji ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 6 września 2007 roku, R. H. zawarł ze stroną pozwaną Bankiem (...) Spółką Akcyjną we W. umowę o kredyt gotówkowy D. Pożyczka - od Ręki Nr (...), na mocy której otrzymał kredyt w kwocie (...).

W tym samym dniu podana kwota został przelana na rachunek R. H., przy czym potrącono z niej prowizję w kwocie (...). Na poczet spłaty tegoż kredytu R. H. wpłacił w dniu 6 października 2007 roku kwotę 307,40 zł, w dniu 19 listopada 2007 roku kwotę 307,40 zł, w dniu 19 grudnia 2007 roku kwotę 307,48 zł i w dniu 16 stycznia 2008 roku kwotę 307,48 zł. W dniu 07 marca 2008 roku R. H. zmarł. Spadek po nim nabyli A. H., R. H. i powódka J. S. (1) w udziałach po 1/3 części.

W dniu 12 maja 2011 roku, powódka zawiadomiła Prokuraturę Rejonową w D.o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oszustwa kredytowego przy zawarciu opisanej powyżej umowy kredytu.

Po śmierci R. H. jego spadkobiercy dokonali następujących wpłat na poczet zadłużenia z tytułu tej umowy kredytu: w dniu 31 października 2012 roku kwoty 360,23 zł, w dniu 12 listopada 2012 roku kwoty 320,49 zł, w dniu 18 grudnia 2012 roku kwoty 346,65 zł, w dniu 16 stycznia 2013 roku kwoty 356,64 zł, w dniu 01 lutego 2013 roku kwoty 9 838,28 zł i w dniu 18 lutego 2013 roku kwoty 351,23 zł. Kwota 9 838,28 zł został wpłacona przez powódkę.

Na podstawie postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w D. W. S. z dnia 18 marca 2013 roku, wydanego w sprawie egzekucyjnej o sygnaturze akt (...), obciążono A. H., R. H. i powódkę kosztami postępowania egzekucyjnego w kwocie 545,35 zł.

Na mocy wyroku Sądu Rejonowego w D.z dnia 19 listopada 2015 roku, wydanego w sprawie o sygnaturze akt(...) stwierdzono nieważność opisanej powyżej umowy kredytu ze względu na to, że R. H. znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli .

Pismem z dnia 10 lutego 2016 roku, powódka J. S. (1) wezwała stronę pozwaną do zwrotu nienależnej wpłaconej przez nią kwoty (...)wraz z odsetkami liczonymi od dnia 01 lutego 2013 roku w wysokości 3 276,02 zł oraz zajętej przez Komornika kwoty 545,35 zł wraz z odsetkami liczonymi od dnia 15 lutego 2016 roku w wysokości 178,87 zł. Zażądała z tego tytułu natychmiastowego zwrotu kwoty (...).

W tak ustalonym stanie faktyczny Sąd pierwszej instancji przyjął, iż powództwo nie jest zasadne i nie podlega uwzględnieniu.

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż powódka zażądała zasądzenia kwoty 13.838,52 zł tytułem zwrotu wpłaconych przez nią na rzecz pozwanego Banku i wyegzekwowanych od niej przez ten Bank należności z tytułu spornej umowy kredytu. W świetle powołanych przez nią na uzasadnienie tego żądania okoliczności należało przyjąć, że podstawę prawną tego żądania mogły stanowić przepisy o czynach niedozwolonych, albo o bezpodstawnym wzbogaceniu.

W odniesieniu do pierwszej podstawy prawnej należało wskazać, że zgodnie z przepisem art. 415 k.c., kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Wedle natomiast przepisu art. 430 k.c., kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności. Przesłankami odpowiedzialności zwierzchnika są zatem: powierzenie na własny rachunek wykonania czynności podwładnemu, zawiniony czyn niedozwolony podwładnego, szkoda wyrządzona przy wykonywaniu powierzonej podwładnemu czynności, związek przyczynowy między czynem niedozwolonym podwładnego a szkodą (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 08 stycznia 2016 roku, I ACa 7/15, Legalis 1408600). Na takich też zasadach odpowiada każdy bank za szkody wyrządzone przez jego pracowników.

W niniejszej sprawie brak jest dowodów, z których wnikałoby, że to przedstawiciel strony pozwanej doprowadził R. H. do zawarcia spornej umowy kredytu wykorzystując jego zły stan zdrowia. Wręcz przeciwnie, z materiałów dowodowych zgromadzonych w aktach sprawy Prokuratury Rejonowej w D. o sygnaturze (...)wynika, że to pozwany Bank był poszkodowany w związku zawarciem tej umowy kredytu. Tym samym strona pozwana nie może odpowiadać za szkody związane z zawarciem przedmiotowej umowy kredytu na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych.

W przypadku drugiej podstawy prawnej żądania pozwu należy powołać się na przepis art. 405 k.c., który stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Wedle z kolei przepisów art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, przy czym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W rozpoznawanej sprawie ustalono, że w wyroku Sądu Rejonowego w D. z dnia 19 listopada 2015 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt (...), stwierdzono nieważność spornej umowy kredytu. W związku z tym nie ma wątpliwości, że wszelkie świadczenia spełnione w wykonaniu tej umowy stanowiły świadczenia nienależne i co do zasady podlegały zwrotowi na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Należy jednak zwrócić uwagę na przepis art. 411 pkt 2 k.c., wedle którego nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Przepis ten ma zastosowanie w sytuacji, gdy ten, kto spełnił świadczenie, nie był prawnie zobowiązany, lecz można mu przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie. W takiej bowiem sytuacji spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 lipca 2010 roku, I ACa 559/10, Legalis 270927; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2004 roku, II PK 18/04, Legalis 67773).

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż w rozpoznawanej sprawie brak jest dowodów, iż pozwana Spółka w sposób oszukańczy doprowadziła do zawarcia przedmiotowej umowy kredytu. Faktycznie jednak wypłaciła spadkodawcy R. H. kwotę kredytu, a nie ma podstaw do przyjęcia, iż skorzystała z niej inna osoba niż spadkodawca. Tym samym, mimo nieważności tej umowy kredytu, nie ma wątpliwości, że spadkodawca wzbogacił się kosztem pozwanego Banku o kwotę kredytu, a tym samym jego zwrot przez spadkobierców R. H. odpowiada poczuciu sprawiedliwości i tym samym jest zgodny z zasadami współżycia społecznego.

Z tych więc względów powódka nie mogła żądać zwrotu kwoty przekazanej stronie pozwanej z tytułu spornej umowy kredytu i powództwo w tym zakresie podlegało oddaleniu.

Co do żądania zadośćuczynienia za krzywdę w kwocie 36.161,48 zł należało wskazać, że takie zadośćuczynienie należy się jedynie w wypadkach ściśle określonych w ustawie. Powódka wprawdzie nie podała dokładnie, z jakiego tytułu domaga się zadośćuczynienia, jednakże z okoliczności sprawy można wnioskować, że żądanie to dotyczyło naruszenia jej dóbr osobistych. Zgodnie bowiem z przepisem art. 448 zd. 1 k.c., w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

W tym jednak wypadku powódka nie udowodniła, że działanie pozwanego Banku naruszało jakiekolwiek jej dobra osobiste. Prowadzenie bowiem przeciwko niej postępowania klauzulowego i egzekwowanie należnego świadczenia nie jest działaniem bezprawnym, zwłaszcza mając na uwadze, że strona pozwana nie doprowadziła w sposób oszukańczy do zawarcia umowy kredytu stanowiącej podstawę jej żądań. Sąd nie dostrzegł przy tym, aby w inny sposób pozwana Spółka naruszyła dobra osobiste powódki. Z tych więc względów także to żądanie nie było zasadne i podlegało oddaleniu.

Mają powyższe na uwadze, na podstawie przytoczonych przepisów, orzeczono jak w punkcie I sentencji.

Zgodnie z przepisem art. 98 § 3 k.p.c., do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. W świetle wskazanego przepisu do kosztów procesu poniesionych przez stronę pozwaną należało zaliczyć: wynagrodzenie adwokata w kwocie 4.800 zł i opłatę skarbową od odpisu pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, co daje łącznie kwotę 4.817 zł.

Wedle natomiast przepisu art. 98 § 1 k.p.c., strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Mając więc na uwadze, że powódka J. S. (2) w całości przegrała niniejszy proces, co do zasady powinna zwrócić w całości poniesione przez stronę pozwaną koszty procesu.

Przepis art. 102 k.p.c. stanowi, iż w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przyjmuje się przy tym powszechnie, że zastosowanie opisanej normy prawnej powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego stron. Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2012 roku, II CZ 95/12, LEX nr 1232771; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2012 roku, I UZ 86/12, LEX nr 1228427; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 09 sierpnia 2012 roku, V CZ 26/12, LEX nr 1231638; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2012 roku, I CZ 34/12, LEX nr 1232459).

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż powódka J. S. (2) znajduje się w bardzo trudnej sytuacji majątkowej, z którego to powodu została zwolniona od kosztów sądowych. W tych okolicznościach obciążenie jej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu dodatkowo pogarszałoby jej sytuację materialną. Należy także zauważyć, że powódka była subiektywnie przekonana o słuszności swojego stanowiska w tej sprawie, co było efektem braku wiedzy prawniczej. W ocenie Sądu, opisane fakty prowadziły do wniosku, że w niniejszej sprawie zachodzi szczególny wypadek uzasadniający odstąpienie od obciążenia powódki kosztami procesu.

Z tych względów, na podstawie powołanych przepisów, orzeczono jak w punkcie II wyroku.

W rozpoznawanej sprawie powódkaJ. S. (1)korzystała z pomocy (...) udzielonej jej z urzędu. Zgodnie z przepisem art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze (teks jednolity – Dz.U. z 2015 roku, poz. 615), koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ponosi Skarb Państwa. Obowiązek pokrycia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie jest obowiązkiem mieszczącym się w formule obowiązku zwrotu kosztów procesu między stronami, lecz ma charakter publicznoprawny i subsydiarny, gdyż powstaje dopiero wówczas, gdy egzekucja kosztów zasądzonych od przeciwnika procesowego strony korzystającej z pomocy prawnej udzielonej z urzędu okazała się bezskuteczna albo gdy kosztami procesu została obciążona strona korzystająca z pomocy prawnej z urzędu, czy też jeżeli koszty procesu zostały stosunkowo rozdzielone, a opłaty z tytułu udzielonej pomocy prawnej nie zostały zapłacone w całości lub w części. Skarb Państwa nie będzie więc nimi obciążony jedynie w sprawie, w której kosztami procesu obciążony został przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 października 2013 roku, I ACa 23/13, LEX nr 1386079). Taka natomiast sytuacja nie zaistniała w niniejszej sprawie, albowiem kosztami procesu nie została obciążona pozwana Spółka.

W tym wypadku wynagrodzenie należne pełnomocnikowi z urzędu powódki wyniosło 2.400 zł (§ 8 pkt 5 w zw. z § 4 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu – Dz.U. z 2015 roku, poz. 1 801), przy czym należało podwyższyć je o podatek VAT (§ 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu – Dz.U. z 2015 roku, poz. 1 801), co daje łącznie kwotę 2.952 zł.

Mając powyższe na względzie, na podstawie powołanych przepisów, należało orzec jak w punkcie III sentencji.

Apelację od wyroku złożyła powódka wnosząc o jego uchylenie i zasądzenie kwoty 50.000 zł jak w pozwie. Apelująca zakwestionowała ustalenia Sądu w zakresie zaciągnięcia przez spadkodawcę zobowiązania powołując się na opinie biegłych i akta prokuratorskie w zakresie ustaleń, co do zaciągnięcia i swobody wyrażenia woli przez spadkodawcę. W ocenie apelującej spadkodawca nie wzbogacił się o kwotę kredytu ponieważ nie był świadomy podejmowanych decyzji i nie dokonał tego, bo tego zrobić nie mógł. Skoro umowa zgodnie z faktem rzeczywistym stała się nieważna.

Błędne w ocenie apelującej Sąd pierwszej instancji uznał, iż wpłata zobowiązania kredytowego przez powódkę było wyrazem jej swobodnej decyzji. Apelująca dokonała spłaty dlatego, iż mimo zgłoszenia przestępstwa i toczącego się postępowania prokuratorskiego Komornik sądowy zajął dochody apelującej, samochód i trwała procedura licytowania mieszkania.

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił następujący stan faktyczny:

U spadkodawca począwszy od 1996r. zaczęły pojawiać się liczne zaburzenia funkcjonowania poznawczego pozostające w związku także z kolejnymi schorzeniami somatycznymi. Pojawiały się trudności z porozumiewaniem się, koncentracja uwagi, zaburzeniami pamięci, apatią i osłabieniem oraz obniżonym nastrojem. Od 2001r. u spadkodawcy zdiagnozowano „zespół psychoorganiczny”. Głębokość i dynamikę tego procesu biegli ocenili w oparciu o dostępną dokumentacje medyczna spadkodawcy. Biegli ustalili, iż nie jest możliwe aby w 2007r., a więc w czasie kiedy doszło do podpisania umowy miał on poznawcze możliwości rozumienia podejmowania tego typu czynności, w szczególności ich konsekwencji. Z dużym prawdopodobieństwem należało stwierdzić, iż opisane zaburzenie w istotny sposób zakłócały zdolność R. H. do samodzielnego podejmowania decyzji. Nie posiadał możliwości rozumienia wielu spraw a tym samym nie mógł w sposób racjonalny i przemyślany podejmować decyzji i zdawać sobie sprawy z ich ewentualnych konsekwencji. Nawet jeśli rozumienie kwestii prostych, dotyczących codziennego funkcjonowania, było w przypadku R. H. w jakimś zakresie zachowane (co było możliwe), nie dotyczyło kwestii złożonych, w tym spraw związanych z finansami, czy dokumentami. Miał orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności oraz był uznany za niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji.

Dowód: opinia (...) w K.

z dnia 28.05.2014r., (...).

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja w części pozostawała uzasadniona.

Należy zaznaczyć, iż błędne pozostaje założenie jakie czyni apelująca, co do skutków stwierdzenia nieważności umowy. Co do zasady uznanie za nieważną umowy skutkuje koniecznością zwrotu tego, co strony świadczyły w jej wykonaniu tytułem bezpodstawnego wzbogacenia. W okolicznościach sprawy jednak Sąd Okręgowy przyjmuje, iż skutkiem przyjęcia jako podstawy stwierdzenia nieważności umowy braku świadomości spadkodawcy (w rozumieniu art. 84 k.c.), co do powzięcia decyzji i wyrażenia woli w zakresie zawarcia umowy, pozostawało również założenie, iż spadkodawca nie został wzbogacony na skutek świadczenia strony pozwanej.

Błędne pozostawały ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji w zakresie skutecznego zawarcia ze spadkodawcą umowy skoro następnie Sąd przyjmuje, iż umowa została uznana za nieważną. Oświadczenie woli złożone w stanie braku świadomości lub swobody jest nieważne, nieważna jest więc także czynność prawna, na którą dokonanie składało się to oświadczenie. Nie wywołuje ono skutków prawnych od początku z mocy prawa (art. 58 k.c. w zw. z art. 82 k.c.).

Błędne pozostają ustalenia Sądu pierwszej instancji, co do przelania na rachunek R. H. kwoty pożyczki. Strona pozwana ostrożnie wskazuje na uruchomienie na rachunku pożyczkobiorcy kwoty pożyczki. Co można rozumieć, w ten sposób, iż pozostawiono do dyspozycji pożyczkobiorcy kwotę pożyczki. Brak jest dowodu na dokonanie przelewu na jakieś konto bankowe pożyczkodawcy. A aktach o sygn. (...)Prokuratury Rejonowej w D. znajduje się dokument potwierdzający wydanie pożyczkobiorcy czeku na kwotę(...) ((...)). Sądząc po dacie potwierdzenia odbioru czeku (...).(...) r. dotyczy przedmiotowej umowy. Podpis na tym dokumencie jest taki sam, jak pod spornymi umowami i wskazuje na jedynie rzekome odebranie czeku przez pożyczkobiorcę (mając na uwadze stan, w którym się znajdował). Należy zwrócić uwagę, iż z opinii, która została sporządzona na potrzeby postępowania przed Prokuratorem Rejonowym w D.wynikało, iż nie jest możliwe aby w 2007r., a więc w czasie kiedy doszło do podpisania umowy R. H. miał poznawcze możliwości rozumienia podejmowania tego typu czynności, w szczególności ich konsekwencji, nie posiadał możliwości rozumienia wielu spraw a tym samym nie mógł w sposób racjonalny i przemyślany podejmować decyzji i zdawać sobie sprawy z ich ewentualnych konsekwencji. Nawet jeśli rozumienie kwestii prostych, dotyczących codziennego funkcjonowania, było w przypadku R. H. w jakimś zakresie zachowane (co było możliwe), nie dotyczyło kwestii złożonych, w tym spraw związanych z finansami, czy dokumentami. Trudno przyjąć na tej podstawie, iż rzeczywiście świadczenie zostało przekazane spadkodawcy i w wyniku odbioru świadczenia spadkodawca wzbogacił się kosztem strony pozwanej.

W pozostałym zakresie Sad Okręgowy przyjął ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji.

Istota nieważności opartej na treści art. 58 § 1 k.c. przejawia się tym, że czynność nie wywołuje skutków prawnych od chwili jej dokonania. Umowa, w następstwie której wykonania powódka zapłaciła stronie pozwanej kwotę (...)zł została uznana za nieważną wyrokiem Sądu Rejonowego w D. z dnia 19 listopada 2015r. w jego pkt II (sygn. akt (...). Nieważność czynności nie wywołuje skutków właściwych dla danej czynności, jak w sprawie zawarcia ważnej umowy pożyczki, jednakże nie oznacza, to że z daną czynnością nie wiążą się żadne skutki prawne. Skutkiem nieważnej czynności w sprawie pozostaje nienależne świadczenie. Zarówno po stronie Banku świadczącego w wykonaniu nieważnej umowy pożyczki oraz jak Sąd Okręgowy przyjmuje po stronie powódki – jako osoby świadczącej nienależne świadczenie.

Bank w wyniku nieważnej czynności faktycznie świadczył, aczkolwiek na podstawie zgromadzonej przed Sądem pierwszej instancji dokumentacji trudno ocenić jaką kwotę. Z historii kredytu załączonego na (...) wynika iż uruchomiono kredyt na kwotę (...). jednocześnie potrąceniu podlegała kwota prowizji – (...). Już z tych dokumentów wynika, iż faktycznie strona pozwana miała świadczyć kwotę (...). Ponadto jak wskazano wyżej wystawiono czek na kwotę (...) więc prawdopodobnie prowizję również pobrała osoba pośrednicząca w zawieraniu kredytu. Ta ostatnia kwota świadczenia banku jako jedyna pozostaje przynajmniej pośrednio udokumentowana, co do wysokości.

Po stwierdzeniu nieważności umowy, w następstwie której strona pozwana świadczyła nienależnie służyło jej roszczenie o zwrot tego świadczenia (stosownie do treści art. 410 § 1 k.c.). Roszczenie wynikające z zobowiązania bezterminowego, za jakie w doktrynie i orzecznictwie uważa się zwrot nienależnego świadczenia, staje się wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniejszym możliwym terminie w oparciu o treść art. 455 k.c. i to niezależnie od stanu świadomości uprawnionego, co do przysługiwania mu roszczenia kondykcyjnego ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 2009-11-26, III CZP 102/09, Legalis, wyrok Sądu Najwyższego z 2010-07-08, II CSK 126/10, Legalis ). W sprawie stan faktyczny determinuje ocenę wymagalności nienależnego świadczenia strony pozwanej ponieważ zostało ono zaspokojone przez powódkę, spadkodawcę i pozostałych spadkobierców. Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wskazywała na zaspokojenie świadczenia w kwocie je przewyższającej (zatem obejmującej prowizje, oprocentowanie). Należy zaznaczyć, iż skutkiem nieważności umowy nienależne pozostają korzyści, jakie zawarta umowa miała przynieść (w zakresie prowizji, odsetek itp.). Świadczenie Banku zostało zaspokojone i zaspokojenie nastąpiło wcześniej niż stwierdzono, iż umowa pozostaje nieważna a zatem wcześniej niż strona pozwana powzięła świadomość w zakresie przysługującego jej roszczenia kondykcyjnego.

Pozostawała do oceny zasadność świadczenia przez powódkę w wyniku nieważnej umowy. Uprawnienie strony pozwanej do zapłaty przez powódkę miało wynikać z faktu, iż pozwana nabyła spadek po osobie, która umowę ostatecznie uznaną za nieważną zawarła. W doktrynie przyjmuje się, iż na podstawie art. 922 k.c. na spadkobierców przechodzą również prawa i obowiązki wynikające z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (zarówno wierzytelności jak i długi). A zatem również roszczenia o wydanie korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej przez spadkodawcę. Jednakże w okolicznościach sprawy nie ma podstaw do stwierdzenia, iż to spadkodawca uzyskał korzyść w wyniku świadczenia strony pozwanej. Sąd musiałby mieć pewność, iż niezależnie od woli samego R. H. świadczenie strony pozwanej nastąpiło na jego rzecz. Takich dowodów w sprawie nie ma. W ocenie Sądu Okręgowego, w okolicznościach sprawy, nie można ustalić, kto rozporządził świadczeniem, i czy ewentualnie rozporządzenie nastąpiło na zaspokojenie potrzeb spadkodawcy. I o ile nie ma potrzeby ustalania w przypadku roszczenia kondykcyjnego czy świadczenie wzbogaciło odbiorcę, to niezbędne jest ustalenie, iż adresatem świadczenia pozostawał odbiorca (wszedł w jego posiadanie).

Powódka zatem świadczyła nienależnie powyższą kwotę i uzasadnione pozostaje jej żądanie zwrotu świadczenia w tym zakresie. Powódka w dniu 12.02.2013r. zawarła ugodę ze stroną pozwaną i w wyniku wykonania ugody ostatecznie zapłaciła na rzecz strony pozwanej kwotę 9.838,28 zł. w oparciu o odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe. Należy zaznaczyć, iż niewątpliwie ugoda została zawarta w związku z toczącym się postępowaniem egzekucyjnym, i zajęcia rachunków bankowych i ruchomości nastąpiło (akta Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Dzierżoniowie W. S. (...)). Powódka wskazywała na powyższe okoliczności podkreślając, iż świadczyła na warunkach strony pozwanej celem uniknięcia skutków egzekucji. W tym okolicznościach należało przyjąć, iż żądanie w zakresie zwrotu świadczenia nie pozostaje wyłączone na podstawie art. 411 pkt. 1 k.c.

Powódka wniosła o zasądzenie kwoty 50.000 zł wskazując jedynie na zawarcie umów ze stroną pozwaną i toczące się postępowania pod sygn. akt (...), egzekwowanie na podstawie tytułu wykonawczego wierzytelności oraz na zawarcie ugody ze stroną pozwaną. Z tego tytułu powódka domagała się zwrotu kwoty (...). Z uzasadnienia pozwu nie wynika jak została wyliczona powyższa kwota. Do pozwu zostało dołączone pismo powódki kierowane przed procesem do strony pozwanej z którego wynikało, iż kwota ta stanowi sumę zapłaconej przez powódkę kwoty (...) wraz ze skapitalizowanymi odsetkami od dnia 1.02.2013r. do dnia 10.02.2016r. –(...)zł oraz kwotę zajętą przez komornika –(...) wraz z odsetkami od dnia 15.02.2016r. w wysokości (...)

Samo żądanie w zakresie zwrotu kwoty(...)zł pozostaje uzasadnione. Niezasadne pozostaje natomiast żądanie zwrotu skapitalizowanych na dzień wezwania odsetek ustawowych. Jak wskazano wyżej roszczenie wynikające z zobowiązania bezterminowego staje się wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniejszym możliwym terminie w oparciu o treść art. 455 k.c. i to niezależnie od stanu świadomości uprawnionego, co do przysługiwania mu roszczenia kondykcyjnego. Dopiero zatem od wezwania z dnia 10.02.2016r. powódka mogła się domagać odsetek a należy wskazać, iż takiego żądania nie zgłosiła w toku tego procesu. Odsetki za wcześniejsze okresy pozostają niezasadne z uwagi na brak wezwania o zwrot świadczenia. Powództwo zatem, co do skapitalizowanych odsetek podlegało oddaleniu.

Zasadne pozostaje również żądanie zwrotu kosztów postępowania egzekucyjnego toczącego się na podstawie tytułu wykonawczego, który został następnie pozbawiony wykonalności (akta Sądu Rejonowego wD. sygn. akt(...)). Powódka w tym zakresie wskazywała na kwotę (...). Kwota ta stosownie do rozliczenia dokonanego w aktach Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym wD. W. S. sygn. akt(...)mieści się w kosztach prowadzonej egzekucji i wskazanych jako uzyskanych od powódki.

Zadośćuczynienie jakiego domagała się powódka nie zostało wykazane. Powódka nie wskazała nawet jakie dobro zostało naruszone w wyniku działania strony pozwanej. Należy zaznaczyć, iż zadośćuczynienie w okolicznościach sprawy pozostawało nieuzasadnione ponieważ, egzekucja prowadzona była na podstawie tytułu wykonawczego i czynności podejmowane przez wierzyciela pozostawały w granicach jego uprawnień w postępowaniu egzekucyjnym. Trudno zatem przyjąć, by strona pozwana miała ponosić dodatkowo konsekwencje w postaci krzywdy, jakiej powódka miała doznać w tym postępowaniu.

O kosztach procesu przed Sądem pierwszej instancji należało również orzec stosownie do zmiany rozstrzygnięcia. Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji powinny obciążać Skarb Państwa i stronę pozwaną stosownie do jego ostatecznego wyniku. Wynagrodzenie pełnomocnika wyniosło 2.952 zł (na podstawie § 8 pkt 5 w zw. z § 16 ust 1 pkt 1 w zw. z § 4 ust 1 i 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801) – Rozporządzenia obowiązującego w chwili wniesienia pozwu. Skarb Państwa został obciążony ta kwotą w 79 % - 2.332,08 zł, strona pozwana w 21 % - 619,92 zł

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. w części odnoszącej się do zwrotu kosztów postępowania o których zasądzenie wnosiła strona pozwana.

Powódka apelacje wygrała jedynie w 21 % i stosownie do tego wyniku obciążenie kosztami nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce w postępowaniu apelacyjnym rozdzielone zostało na stronę pozwaną i Skarb Państwa (na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. Powódka została zwolniona od kosztów sądowych do rozliczenia pozostawały koszty pomocy prawnej. Wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu wyniosło 1.476 zł (na podstawie § 8 pkt 5 w zw. z § 16 ust 1 pkt 1 w zw. z § 4 ust 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 3 października 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714), Skarb Państwa został obciążony tą kwotą w 79 % - 1.166,04 zł, a strona pozwana w 21 % - 309,96 zł.

(...)