Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Świdnicy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy Wydział I Cywilny

w składzie :

Przewodniczący: SSO Dominika Bator

Protokolant: Sabina Bałos

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2024 r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa J. L.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

sprawy z powództwa wzajemnego (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko J. L.
o zapłatę

I.  ustala, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu o numerze (...) zawartej w dniu 26 października 2006 r. przez powódkę J. L. ze stroną pozwaną (...) S.A. z siedzibą w W. (poprzednio (...) Bank S.A. z siedzibą w W.);

II.  zasądza od strony pozwanej (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódki J. L. kwotę 62.775,40 zł (sześćdziesiąt dwa tysiące siedemset siedemdziesiąt pięć złotych czterdzieści groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 24 kwietnia 2024 roku do dnia zapłaty;

III.  zasądza od strony pozwanej (...) S.A. w W. na rzecz powódki J. L. kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

IV.  oddala powództwo wzajemne;

V.  zasądza od powoda wzajemnego (...) S.A. w W. na rzecz pozwanej wzajemnie J. L. kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 577/24

UZASADNIENIE

Powódka J. L. w pozwie z dnia 28 lutego 2024 r. domagała się:

1.  zasądzenia od strony pozwanej (...) S.A. w W. na jej rzecz kwoty 178.197,56 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych, w tym ubezpieczenia niskiego wkładu własnego i prowizji, w okresie od 9 listopada 2006 r. do 1 czerwca 2023 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

a)  od kwoty 172.419,83 zł od dnia 3 października 2023 r. do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 5.777,73,73 zł od dnia doręczenia odpisu pozwu stronie przeciwnej do dnia zapłaty,

2.  ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy nr (...) z dnia 26 października 2006 r.

Powódka wskazała, że łącząca strony umowa o kredyt hipoteczny z dnia 26 października 2006 r. zawiera niedozwolone postanowienia umowne w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. Kwestionowane postanowienia zawierają się w § 1 ust. 3, § 1 ust. 3A, § 7 ust. 1, § 11 ust. 4, § 13 ust. 5 i § 16 ust. 3 umowy – w zakresie klauzuli indeksującej świadczenia stron dwoma miernikami wartości określanymi dowolnie przez stronę pozwaną. Kwestionowała § 3 ust. 3 umowy kredytu w zakresie obciążenia kredytobiorcy obowiązkiem refinansowania składek ubezpieczenia niskiego wkładu własnego oraz § 9 ust. 2 umowy – w zakresie pozwalającym stronie pozwanej na modyfikację oprocentowania w toku realizacji umowy bez określenia jednoznacznych przesłanek wyznaczających kierunek i zakres zmian (klauzula zmiennego oprocentowania).

Postanowienia te zmierzają do zaburzenia równowagi kontraktowej na wyłączną korzyść strony pozwanej, która wykorzystała swoją silniejszą pozycję (jako przedsiębiorcy) względem konsumenta oraz jego nieświadomość i brak specjalistycznej wiedzy co do ryzyka związanego z oferowanym produktem. Tym samym naruszały dobre obyczaje oraz prowadziły do powstania znaczącej nierównowagi praw i obowiązków ze szkodą dla konsumenta, a w konsekwencji bezskuteczne. Bezskuteczność kwestionowanych postanowień z kolei prowadzić będzie do nieważności całej umowy, ponieważ jej dalsze obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie jest możliwe. Na skutek nieważności przedmiotowej umowy całość środków pobranych przez stronę pozwaną od powódki stanowi świadczenia nienależne, którego zwrotu domaga się na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Powódka podniosła, że umowa kredytu jest nieważna z powodu przekroczenia granic swobody umów określonej w treści art. 353 ¹ k.c. poprzez zagwarantowanie sobie przez stronę pozwaną pełnej dowolności w zakresie ustalenia wysokości zobowiązań powódki jako kredytobiorcy. Bank poprzez zastosowanie konstrukcji dwóch odrębnych mierników wartości dla waloryzacji świadczeń stron związanych z realizacją umowy, uzyskiwał przy każdorazowej zapłacie raty przez stronę powodową dodatkowy, wymierny zysk, niemieszczący się w zakresie należnych mu na podstawie art. 69 ust. 1 Prawo bankowe odsetek i prowizji, nie spełniając przy tym żadnych świadczeń wzajemnych na rzecz powódki. Jednocześnie strona pozwana naraziła ich na nieograniczone ryzyko związane z możliwym nieograniczonym wzrostem wartości miernika indeksacji. Powódka zarzuciła, że umowa jest nieważna także dlatego, że jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Bank dopuszczając możliwość nieograniczonego zwiększania zadłużenia konsumenta nie tylko nie ochronił go w żaden sposób przed taką ewentualnością, lecz nawet o niej nie poinformował. W treści umowy o kredyt (sporządzonej przez Bank na jego własnym wzorcu umownym) nie sposób znaleźć mechanizmu, który zapobiegałby wzrostowi zadłużenia po stronie kredytobiorcy. Ryzyko ekonomiczne łączącej strony umowy o kredyt zostało w całości przerzucone na słabszą stronę tego stosunku zobowiązaniowego. Umowa nie określa w istocie żadnej górnej granicy ryzyka ponoszonego przez stronę powodową w związku ze zmianą kursu (...).

Zdaniem powódki, nieważność kwestionowanej umowy prowadzi do usunięcia jej z obrotu prawnego ze skutkiem od daty jej zawarcia (tak jakby nigdy do jej zawarcia nie doszło). Powódka podkreśliła, że oceny postanowień umownych dokonuje się wg stanu z chwili zawarcia umowy. W rezultacie przy dokonywaniu oceny niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego, w tym także oceny indywidualnej, nie ma żadnego znaczenia, w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. Powódka zawierając umowę posiadała status konsumenta i podnosiła, że kwestionowana umowa została zawarta na wzorcu stworzonym przez stronę pozwaną nie przewidującego możliwości wprowadzenia jakichkolwiek zmian w zakresie kwestionowanych postanowień. Zarzuciła, że postanowienia umowne określające główne świadczenia stron nie są jednoznaczne. Strona pozwana poprzez wprowadzony do umowy mechanizm indeksacji kredytu zapewniła sobie możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy na każdym etapie realizacji umowy. Powódka podnosiła, że wskazane wady treści umowy skutkować powinny jej nieważnością.

Powódka wskazywała, że posiada interes prawny w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego na podstawie art. 189 k.p.c., ponieważ nawet uwzględnienie żądania o zapłatę wskutek dokonania przez Sąd oceny jako nieważnej, może nie doprowadzić do definitywnego zakończenia sporu powstałego pomiędzy stronami niniejszego postępowania, co niniejszym świadczy o niepewności prawnej po stronie powodowej.

Strona pozwana (...) S.A. w W. wniosła o oddalenie powództwa, składając wraz z odpowiedzią na pozew pozew wzajemny.

W uzasadnieniu swojego stanowiska w ramach odpowiedzi na pozew podała, że kwestionuje roszczenie powódki co do zasady i co do wysokości. Kwestionowała stanowisko prezentowane przez powódkę, jakoby zawarte w umowie klauzule były abuzywne. W ocenie strony pozwanej, zawarta przez strony umowa zawiera wszystkie wymagane prawem elementy. Strona pozwana twierdziła, że umowa nie jest obarczona wadami o jakich mowa jest w pozwie.

W zakresie pozwu wzajemnego, który strona pozwana wniosła na wypadek uznania za nieważną umowy kredytowej kwestionowanej przez powódkę, sformułowała żądanie: zasądzenia od powódki (pozwanej wzajemnie) na rzecz pozwanej (powódki wzajemnej) kwoty 137.500,03 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu wzajemnego do dnia zapłaty oraz kosztów procesu wg norm przepisanych, wynikających z powództwa wzajemnego.

W uzasadnieniu pozwu wzajemnego (...) S.A. wskazała, że żądana kwota stanowi nominalną wysokość świadczenia pieniężnego banku, wypłaconego powódce tytułem kredytu, kwestionowanego przez nią w powództwie głównym. Wobec ewentualnego uznania za nieważną umowy kredytowej łączącej strony (żądanie pozwu) po stronie pozwanej pojawi się uprawnienie do domagania się zwrotu przez powódkę środków udostępnionych jej przez bank tytułem wykonania umowy kredytowej.

W piśmie procesowym z dnia 10 maja 2024 r. (k. 178), stanowiącym odpowiedź na pozew wzajemny, powódka:

1)  sformułowała zarzut potrącenia wierzytelności wzajemnej wobec całego żądania zawartego w pozwie wzajemnym,

2)  cofnęła powództwo główne bez zrzeczenia się roszczenia w części, tj. w zakresie potrąconej należności (tj. kwoty 115.442,16 zł, która wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie opiewała na kwotę 137.500,03 zł żądaną w pozwie wzajemnym przez bank), podtrzymując żądanie pozwu w pozostałym (niepotrąconym) zakresie, tj. domagała się zasądzenia od pozwanej kwoty 62.775,40 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od tego kwoty liczonymi od dnia 24 kwietnia 2024 r. do dnia zapłaty.

W związku z częściowym cofnięciem pozwu przez powódkę Sąd postanowieniem z dnia 16 maja 2024 r. umorzył postępowanie w tym zakresie.

Poza sporem w niniejszej sprawie pozostawało, że w dniu 22 listopada 2013 r. nastąpiła zmiana nazwy strony pozwanej z (...) Bank S. A. na (...) S. A.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka we wniosku z dnia 16 października 2006 r. ubiegała się o udzielenie kredytu z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym. Wnioskowała o kwotę kredytu w wysokości 137.500 zł w walucie (...). Wskazała, że jest zatrudniona na umowie o pracę.

(dowód: wniosek, k. 146 – 148)

Przedstawiciel pozwanego banku zaprezentował powódce ofertę zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego, jako najkorzystniejszą. Nie przedstawił powódce jakichkolwiek informacji o wcześniejszych wahaniach kursu franka szwajcarskiego oraz symulacji niekorzystnych zmian kursu tej waluty w przyszłości, w szczególności możliwości wzrostu kursu do 3-4 zł, rozliczenia spłaty kredytu przy takiej wysokości kursu. Nie omówił z powódką w jaki sposób bank wyznacza kurs franka szwajcarskiego do dokonywania rozliczeń umowy, nie omówił tabeli kursowych obowiązujących w banku oraz nie poinformował, że przy ustalaniu salda kredytu i wysokości rat bank będzie stosował dwa różne kursy kupna i sprzedaży. Powódce nie zaoferowano też żadnych instrumentów finansowych mogących zabezpieczyć ją przed wahaniami waluty indeksacji. Powódka nie posiadała jakiejś szczególnej, innej niż przeciętna, wiedzy z zakresu bankowości i finansów, nie orientowała się w problematyce kredytów indeksowanych lub denominowanych do waluty obcej. Po złożeniu wniosku o kredyt, projekt umowy przygotowywany został w Banku w oparciu o wzorzec umowy, a następnie przedstawiony powódce. Powódka nie mogła negocjować warunków umowy.

(dowód: zeznania powódki k. 220v.)

W dniu 26 października 2006 r. powódka zawarła z (...) Bankiem S.A. w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...). Bank przyznał powódce kredyt na zakup lokalu mieszkalnego. Kwota kredytu wynosiła 137.500 zł waloryzowana walutą (...). Kredyt został udzielony na okres 360 miesięcy i miał być spłacany w równych ratach kapitałowo-odsetkowych do 1 dnia każdego miesiąca (§ 1 umowy).

Zgodnie z postanowieniami przedmiotowej umowy (§ 1 ust. 3A) kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec 23 października 2006 r. wg kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 57.799,82 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w niniejszym punkcie.

Zgodnie z § 1 ust. 3 umowy - walutą waloryzacji kredytu jest waluta (...). Według § 11 ust. 4 umowy – raty kapitałowo odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.

(dowód: umowa, k. 30-34)

Zgodnie z § 7 ust. 1 umowy, mBank udziela kredytobiorcy na jego wniosek kredytu hipotecznego na cel określony (zakup mieszkania) w kwocie określonej w § 1 ust. 2 umowy, waloryzowanego kursem kupna waluty (...) wg tabeli kursowej (...) Banku S. A. Kwota kredytu wyrażona w walucie (...) jest określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S. A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu.

(dowód: umowa, k. 30-34)

Zgodnie z § 13 ust. 5 umowy, wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo – odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (...), z tabeli kursowej (...) Banku S. A., obowiązującym w dniu i godzinie spłaty.

(dowód: umowa, k. 30-34)

W § 30 ust. 1 umowy zawarto oświadczenie kredytobiorcy, że został dokładnie zapoznany z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptuje. Kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec waluty obcej mogą wpłynąć na wzrost kosztów obsługi kredytu.

(dowód: umowa, k. 30-34)

Integralną część Umowy stanowi „Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach mPlanów” (§ 26 umowy).

(dowód: umowa, k. 30-34)

Zgodnie z § 1 ust. 2 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych - bank udziela kredytów i pożyczek hipotecznych złotowych waloryzowanych kursem następujących walut wymienialnych: USD/EUR/ (...)/ (...)/ (...) według tabeli kursowej (...) Banku S. A. W myśl § 1 ust. 3 kredyt waloryzowany udzielany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę.

W § 24 ust. 2 i 3 regulaminu, wskazano, że wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo-odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu według kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty. Wysokość rat odsetkowych i kapitałowo-odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych, ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty.

(dowód: regulamin udzielania kredytu hipotecznego dla osób fizycznych, k. 35–45v.)

Kredyt został uruchomiony w dniu 9 listopada 2006 r. Powódce wypłacono jednorazowo kwotę 137.500 zł, co stanowiło równowartość 58.515,63 CHF (7447,45 CHF + 51068,18 CHF).

(dowód: zaświadczenie, k. 54)

W okresie od 9 listopada 2006 r. do 31 maja 2023 r. powódka poniosła koszty kredytu z następujących tytułów: prowizję za udzielenie kredytu – 2.062,50 zł, prowizję tytułem ubezpieczenia kredytu – 275 zł i składki za ubezpieczenie niskiego wkładu własnego – 5.715,23 zł.

(dowód: zaświadczenie, k. 47)

W piśmie z dnia 4 września 2023 r. powódka wniosła reklamację do strony pozwanej w związku z zawartą umową kredytu nr (...) w zakresie nienależnie pobranych od niej środków w okresie od 2 stycznia 2007 r. do 1 czerwca 2023 r. w kwocie 172.419,83 zł. Powódka wskazała, że w umowie zawarte zostały niedozwolone postanowienia umowne. Twierdziła, że wady prawne tej umowy prowadzą do upadku (nieważności) powyższej umowy kredytu i dlatego domagała się zwrotu ww. kwoty odpowiadającej sumie wszystkich uiszczonych dotychczas przez nią rat kredytu na podstawie umowy kredytu – w związku z jej nieważnością.

(dowód: reklamacja, k. 60-62)

Strona pozwana w piśmie z dnia 2 października 2023 r. odpowiedziała powódce, że jej reklamacja została rozpatrzona negatywnie.

(dowód: pismo strony pozwanej, k. 65-66)

W okresie od 2 stycznia 2007 r. do 1 czerwca 2023 r. powódka dokonała wpłat na rzecz pozwanej łącznie w wysokości 178.197,56 zł, w tym:

⚫

172.419,83 zł – tytułem rat kapitałowo-odsetkowych,

⚫

2.062,50 zł – tytułem prowizji za udzielenie kredytu,

⚫

3.715,23 zł – tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego.

(dowód: zaświadczenie z dnia 06.06.2023 r. – k. 47-51v.)

Natomiast w okresie od 3 lipca 2023 r. do 1 marca 2024 r. powódka dokonała dalszych wpłat z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych w łącznej wysokości 10.907,10 zł.

(dowód: elektroniczne zestawienie operacji – k. 182-183)

Pozew wzajemny zawierający żądanie zapłaty przez powódkę na rzecz pozwanego banku nominalnej kwoty udzielonego kredytu został jej pełnomocnikowi doręczony w dniu 22 kwietnia 2024 r.

(dowód: potwierdzenie odbioru – k. 177)

Powódka J. L. (pozwana wzajemnie) pismem z dnia 6 maja 2024 r., doręczonym bankowi w dniu 9 maja 2024 r., złożyła wobec banku oświadczenie o potrąceniu wierzytelności wzajemnej, której wysokość przewyższyła żądanie zawarte w pozwie wzajemnym.

(dowód: oświadczenie o potrąceniu – k. 184,

potwierdzenie odbioru przesyłki – k. 186)

Na potrąconą przez powódkę wierzytelność wobec banku składały się:

⚫

10.789,23 zł – skapitalizowane odsetki ustawowe za opóźnienie wyliczone od kwoty 172.419,83 zł (tj. sumy wpłat z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powódkę w okresie od 2 stycznia 2007 r. do 1 czerwca 2023 r.) w okresie od 3 października 2023 r. do 23 kwietnia 2024 r.,

⚫

361,54 zł - skapitalizowane odsetki ustawowe za opóźnienie wyliczone od kwoty 5.777,73 zł (tj. sumy wpłat z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego oraz prowizji od udzielenia kredytu) w okresie od 7 marca 2024 r. do 23 kwietnia 2024 r.,

⚫

10.907,10 zł – tytułem spłat dokonanych przez powódkę na rzecz banku na poczet rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 3 lipca 2023 do 1 marca 2024 r.

⚫

115.442,16 zł – tytułem części żądania głównego powódki opiewającego na kwotę.

Suma potrąconych wskazanych wyżej wierzytelności wynosi 137.500,03 zł, tj. równowartość żądania pozwu wzajemnego. Po potrąceniu do zapłaty po stronie pozwanej pozostawała kwota 62.775,40 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu, w którym potrącenie stało się skuteczne, tj. od 24 kwietnia 2024 r.

Stan faktyczny w zakresie treści łączącego strony stosunku prawnego nie był sporny, w związku z czym Sąd ustalił go na podstawie złożonych przez strony dokumentów w postaci umowy kredytu oraz pozostałych dokumentów związanych z jej zawarciem.

Wysokość dokonanych spłat kredytu Sąd ustalił w oparciu o zaświadczenie wydane przez pozwany Bank z dnia 6 czerwca 2023 r. (k. 47 – 51v.), które nie było kwestionowane przez żadną ze stron. Warto zauważyć, że strona pozwana nie przedstawiła żadnych dowodów, ani okoliczności poddających w wątpliwość, iż kredytobiorca wpłacił do tej pory na rzecz banku należności z tytułu umowy kredytu w innej wysokości, niż dochodzona w procesie i wynikająca z przedstawionych przez kredytobiorcę dokumentów (zaświadczeń wydanych przez bank). Strona pozwana w tym zakresie ograniczyła się bowiem jedynie do gołosłownego zakwestionowania roszczenia powódki co do zasady i co do wysokości, nie wskazała jednak, iż żądanie w zakresie dochodzonej kwoty zostało sformułowane nieprawidłowo, ani wysokości uiszczonych przez powódkę na jej rzecz wpłat.

Na rozprawie w dniu 8 października 2024 r. Sąd – na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. – pominął wniosek dowodowy zgłoszony przez powódkę w pozwie o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej, na wypadek zakwestionowania wysokości żądania ewentualnego pozwu, z uwagi to, że Sąd uwzględnił żądanie zgłoszone w pozwie, jako podstawowe, w związku z tym analiza zasadności i wysokości żądania ewentualnego zgłoszonego w pozwie okazała się zbędna, dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a tym samym fakt ten okazał się nieistotny. Żądanie ewentualne stanowi bowiem przedmiot analizy sądu w wypadku nieuwzględnienia żądania zgłoszonego, jako pierwsze (podstawowe), co w analizowanej sprawie nie miało miejsca.

Sąd pominął również wniosek dowodowy zgłoszony przez stronę pozwaną w odpowiedzi na pozew o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości, finansów, ekonomii i rachunkowości, który wykazać miał fakt rozliczenia stron w sytuacji zastosowania średnich kursów (...) publikowanych przez Narodowy Bank Polski aktualnych na chwilę świadczenia oraz celem dokonania porównawczego rozliczenia zobowiązania wynikającego z umowy z wyłączeniem klauzul indeksacyjnych przy zastosowaniu średnich kursów (...) publikowanych przez NBP. Opinia biegłego we wskazanym zakresie nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie z uwagi na jej podstawy i zakres, z powodu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego (na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c.).

Sąd dał wiarę zeznaniu powódki co do zakresu informacji udzielonych jej przez stronę pozwaną o kredycie przed podpisaniem umowy, które było wiarygodne w świetle zasad doświadczenia życiowego, mając na względzie praktykę pozwanego banku, o której sąd uzyskał wiedzę z wielu podobnych spraw rozpatrywanych przed tut. Sądem. W zdecydowanej większości takich spraw zakres przekazywanych informacji był podobny. Zeznania powódki są również sprzeczne z dokumentami dotyczącymi informacji udzielonych jej odnośnie oferowanego kredytu. Zawarte w tych dokumentach podpisane przez powódkę oświadczenia o świadomości ryzyka kursowego pozostają na dużym poziomie ogólności i są sformułowane w sposób, który nie tyle ma przekazać informacje o istniejącym ryzyku, co wymusić na kredytobiorcy złożenie oświadczenia, iż przekazano mu wszelkie informacje i jest w pełni świadomy ryzyka związanego z oferowanym mu kredytem, jednakże nie tłumacząc w pełni istoty i skali ryzyka.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2020 r., poz. 1896 t.j. ze zm.), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (ust. 2).

Umowa kredytu łącząca strony została zawarta w takiej postaci, że kredyt został udzielony w walucie polskiej, zaś odwołanie się do waluty franka szwajcarskiego stanowiło jedynie tzw. klauzulę waloryzacyjną.

Powódka zawierając z pozwanym przedmiotową umowę o kredyt była konsumentem w rozumieniu przepisu art. 22 ¹ k.c.

Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Funkcjonalna definicja konsumenta przyjmuje jako punkt wyjścia pełnioną w danej chwili oraz sytuacji rolę ekonomiczną osoby fizycznej (która to osoba może następnie w innej już sytuacji pełnić rolę przedsiębiorcy).

W tym miejscu należy zaznaczyć, iż powódka zaciągnęła kredyt w celu zakupu mieszkania. Z całą pewnością czynność ta została dokonana w ramach statusu konsumenckiego powódki. Przystępując do przedmiotowej umowy powódka działała bez wątpienia jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., a postanowienia umowy, dotyczące jej praw i obowiązków, podlegały na podstawie ocenie przez pryzmat art. 385 ¹ - 385 ³ k.c.

W myśl art. 385 ¹§1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przytoczonego sformułowania wynika zatem, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1)  postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom,

2)  ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami,

3)  ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta,

4)  postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, brak jednej z nich skutkuje, że sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.

Podstawową kwestią było rozstrzygnięcie czy powódka miała wpływ na treść zakwestionowanej klauzuli, a zatem czy była ona z nią uzgadniana indywidualnie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.).

Z art. 385 ¹ § 3 k.c. wynika domniemanie, że jeżeli przedsiębiorca posługuje się wzorcem umowy, z którego przejmuje postanowienia, te postanowienia nie zostają indywidualnie z konsumentem. Co istotne, zgodnie z §4 tego artykułu ciężar dowodu obalenia domniemania w niniejszej sprawie spoczywa na przedsiębiorcy posługującym się konkretnym wzorcem. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹§4 k.c.), a więc w praktyce na przedsiębiorcy, który dąży do wyłączenia postanowienia spod kontroli przewidzianej w art. 385 ¹ k.c.

Zdaniem Sądu, oczywistym w świetle poczynionych ustaleń faktycznych pozostawało, że postanowienia umowy kredytowej stanowiły wzorzec umowy i nie były ustalane indywidualnie z powódką. Fakt, że mogła zapoznać się z treścią umowy, a decyzję o jej zawarciu podjęła samodzielnie, kierując się swoimi własnymi interesami wyrażającymi się chęcią pozyskania kredytu, nie uzasadnia tezy o indywidualnym uzgodnieniu jej postanowień. Powódka wystąpiła z wnioskiem kredytowym, a bank przedstawił jej wcześniej przygotowany wzór (wzorzec) umowy, pozostawiając jej jedynie decyzję, czy zawrze z bankiem umowę w przedstawionym kształcie. Kredytobiorca nie mał możliwości zweryfikowania/skorygowania kryteriów przyjętych przez bank do ustalenia m.in. wysokości świadczenia. Wobec tego, Sąd przyjął, że klauzule umowne nie były z powódką uzgadniane indywidualnie.

Dla oceny abuzywności należy przejść dalej do zbadania, czy kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powódki jako kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jej interesy.

„Dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością
i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być rażące, a więc szczególnie doniosłe.

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny, i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron (wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC-ZD 2017/A/9). Sąd podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 22 stycznia 2016 r., że mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. Wszak w istocie tak niejasne i niepoddające się weryfikacji określenie sposobu ustalania kursów wymiany walut stanowi dodatkowe, ukryte wynagrodzenie banku, które może mieć niebagatelne znaczenie dla kontrahenta, a którego wysokość jest dowolnie określana przez bank. W szczególności, że o poziomie podlegającego wypłacie kredytu, jak też zwłaszcza o poziomie zadłużenia ratalnego (i to już spłaconego) konsument dowiaduje się post factum, po podjęciu odpowiedniej sumy z jego rachunku, służącego obsłudze zaciągniętego kredytu hipotecznego (tak wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016/11/134). O abuzywności spornych postanowień decyduje przede wszystkim fakt, że uprawnienie banku do określania wysokości kursu sprzedaży waluty obcej nie jest w żaden sposób formalnie ograniczone, zwłaszcza nie przewiduje wymogu, aby wysokość kursu ustalonego przez pozwanego pozostawała w określonej relacji do średniego kursu NBP lub kursu ukształtowanego przez rynek walutowy. Pozwany przyznał zatem sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej. W konsekwencji postanowienia wprowadzające tego rodzaju mechanizm są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumenta – strony powodowej, która nie miała możliwości uprzedniej oceny własnej sytuacji - w tym wysokości wymagalnych rat kredytu - i była zdana wyłącznie na arbitralne decyzje banku (por. wyrok SA
w W. z dnia 7 maja 2013 r. w sprawie sygn. akt ACa 441/13).

Zdaniem Sądu, powódka słusznie podnosi, że zawarte w umowie kredytu w § 1 ust. 3A w zw. z § 11 ust. 4 oraz § 13 ust. 5 umowy odesłanie do Tabeli Kursów dawało bankowi możliwość "ustalania w sposób dowolny" wysokości stosowanego przez siebie kursu waluty i stanowi naruszenie dobrych obyczajów.

Następnie należało rozważyć, czy kwestionowane przez powódkę postanowienie waloryzacyjne dotyczyło głównych świadczeń stron. Możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone (abuzywne, nieuczciwe) wymaga zakwalifikowania ich albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określanych główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Przeważający pogląd w polskiej doktrynie i orzecznictwie kojarzy pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności (tak na przykład Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 czerwca 2004 roku, sygn. akt I CK 635/03).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono sprzeczne poglądy, co do tego, czy klauzula waloryzacyjna zawarta w umowie kredytowej powinna być uznana za określającą główne świadczenie stron.

Zdaniem Sądu orzekającego, nie można uznać, że klauzule te kształtują jedynie dodatkowy, umowny mechanizm waloryzacyjny głównych świadczeń – przeciwnie, na aprobatę zasługuje alternatywny do powyższego pogląd wyrażony w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r. (III CSK 159/17) i dnia 9 maja 2019 r. (I CSK 242/18).

Klauzula waloryzacyjna zawarta w umowie stanowiła element określający wysokość świadczeń kredytobiorcy. Jeśli zważyć, że stosownie do art. 69 ust. 1 Prawa bankowego przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu, wówczas nie powinno budzić wątpliwości, że obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu stanowi główne świadczenie kredytobiorców. Skoro tak, trudno podzielić stanowisko, że klauzula waloryzacyjna nie odnosiła się bezpośrednio do elementów przedmiotowo istotnych umowy kredytu bankowego, a zatem do oddania i zwrotu sumy kredytowej, skoro kształtowała wysokość tej sumy i miała wpływ na kształt zobowiązania powodów.

W świetle powyższych rozważań analizowane w niniejszym postępowaniu klauzule zawarte w umowie kredytu określają główne świadczenia stron. Aby dokonać dalszej oceny abuzywności tych klauzul, konieczne było również ustalenie, czy zostały wyrażone w sposób jednoznaczny.

Powszechnie przyjmuje się, że sposób określania przez bank warunków zmiany stopy procentowej wymaga precyzyjnego, jednoznacznego i zrozumiałego dla konsumenta określenia tych warunków (por np. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1992 roku w sprawie III CZP 141/91 i z dnia 22 maja 1991 roku w sprawie III CZP 15/91). Warty odnotowania jest również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2011 roku w sprawie I CSK 46/11, w którym Sąd podkreślił, że klauzula zmiennego oprocentowania nie może mieć charakteru blankietowego, lecz powinna dokładnie wskazywać czynniki (okoliczności faktyczne) usprawiedliwiające zmianę oprocentowania oraz relację między zmianą tych czynników a rozmiarem zmiany stopy oprocentowania kredytu, określając precyzyjnie wpływ zmiany wskazanych okoliczności na zmianę stopy procentowej, a więc kierunek, skalę i proporcję tych zmian.

Zdaniem Sądu, jest oczywiste, że klauzula przewalutowania nie kształtowała uprawnień i obowiązków stron w sposób jasny i klarowny. Wbrew stanowisku strony pozwanej, nie sprecyzowano w umowie, w niebudzący wątpliwości sposobu jak ustalana jest wysokość raty i co ma wpływ na kurs waluty przyjmowanej przez bank. Wartość ta była zależna wyłącznie od woli banku - tylko bank wiedział jakie kryteria przyjmuje do ustalania kursów, a powódka mogła się o nich dowiedzieć dopiero po zwróceniu się do banku o przedstawienie tej wysokości. Nie znając powyższych kryteriów – współczynnika, który stosował bank, nie mogła zatem sami nawet ustalić w jakiej wysokości jest jej zobowiązanie względem banku, ani czy bank dokonuje prawidłowych wyliczeń i zasadnie dochodzi zapłaty raty w takiej, a nie innej wysokości.

Odnośnie natomiast obowiązku informacyjnego banku, w ocenie Sądu nie jest wystarczające wskazanie w umowie, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca. Powódka z uwagi na niejasne postanowienia umowne, nie miała możliwości ustalenia jak zmiana kursu będzie przekładała się na zmianę wysokości rat. Kredytobiorca musi zostać przy tym jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie (lub indeksowaną do waluty obcej), ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy (por. wyrok (...) z dnia 20 września 2018 r. w sprawie sygn. akt C-51/17). W ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej (lub indeksowanego do waluty obcej), narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że parytet między walutą rozliczeniową a walutą płatniczą pozostanie stabilny przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej (por. wyrok (...) z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawie sygn. akt C-609/19). Umowa powinna przedstawiać w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się dany warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, w taki sposób, by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (por. wyrok (...) z dnia 27 stycznia 2021 r., w sprawie sygn. C-229/19 i C-289/19). Instytucje finansowe muszą zapewniać kredytobiorcom informacje wystarczające do podejmowania przez kredytobiorców świadomych i rozważnych decyzji oraz powinny wyjaśniać co najmniej, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłyby silna deprecjacja środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, i wzrost zagranicznej stopy procentowej (por. wyrok (...) z dnia 20 września 2018 r. w sprawie C-51/17) - czego w przedmiotowej sprawie pozwany nie dopełnił, a przynajmniej tego nie wykazał i nie udowodnił, informując jedynie ogólnie powodów o ryzyku związanym z tego rodzaju umową (§29 ust. 1 umowy). Pamiętać przy tym także należy, że wyrażenie postanowień prostym i zrozumiałym językiem nie sprowadza się jednak jedynie do formalnego pouczenia o możliwości wzrostu kursu waluty, lecz wymaga przekazania niezbędnych informacji w sposób, który umożliwia konsumentowi oszacowanie - potencjalnie istotnych - konsekwencji ekonomicznych klauzuli indeksacyjnej dla jego zobowiązań finansowych.

Konkludując, zagwarantowane przez bank prawo do samodzielnego ustalania kursu zakupu i sprzedaży waluty kredytu na podstawie bliżej nieokreślonych przesłanek, których w żaden obiektywny sposób nie można zweryfikować, w szczególności nie może tego uczynić kredytobiorca, który jest konsumentem, przesądza o tym, że klauzule indeksacyjne nie zostały wyrażone w sposób jednoznaczny.

Wobec powyższego, w ocenie Sądu postanowienia zawarte w §1 ust. 3, 3A
w zw. z §11 ust. 4 oraz §13 ust. 5 umowy oraz w §24 ust. 2 i 3 regulaminu kredytowania stanowią niedozwolone klauzule umowne.

W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) (...) Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43).

Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu waloryzowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134). Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) – por. wyrok SN z 11.12.2019 r., sygn. V CSK 382/18, L..

Konstatując Sąd uznał, że pozostałe (poza niedozwolonymi klauzulami umownymi) postanowienia umowy kredytu nie dadzą się pogodzić z celem kredytu złotowego i jego konstrukcją i doszło do nieważności umowy kredytowej łączącej strony w całości.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

W obecnym stanie prawnym interes prawny należy rozumieć szeroko, tzn. nie tylko w sposób wynikający z treści określonych przepisów prawa przedmiotowego, lecz także w sposób uwzględniający ogólną sytuację prawną strony powodowej. Ta podstawowa materialnoprawna przesłanka przepisu art. 189 k.p.c. powinna być obecnie interpretowana z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia ochrony prawnej w konstytucyjnie określonym zakresie (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Wykładnia art. 189 k.p.c., a zwłaszcza użytego w nim pojęcia "interes prawny", musi więc uwzględniać te postanowienia. Udzielenie ochrony przez sąd następuje zawsze ze względu na istniejącą potrzebę uzyskania poprawy w sytuacji prawnej, m.in. przez uzyskanie stanu klarowności i stabilności tej sytuacji.

W nowszym piśmiennictwie trafnie podkreślono, że interesu prawnego w żądaniu omawianego ustalenia nie można zakwestionować, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych, jak i przyszłych (możliwych), ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw (sytuacji prawnej) podmiotu występującego z żądaniem ustalenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r. II CK 395/05, LEX nr 192028).

Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie powódka posiada interes prawny w ustaleniu nieistnienia umowy kredytu. Umowa została zawarta na wieloletni okres i nie została w pełni wykonana i nadal decyduje o zobowiązaniu finansowym powódki. Jak zostało już ustalone, umowa zawierała klauzule niedozwolone, w wyniku zastosowania których powstał u powódki stan niepewności co do tego, czy wada umowy nie spowodowała konieczności spłacenia przez nią kwoty wyższej, niż byłaby zobowiązana, gdyby umowa była ważna. Kredytobiorca ma zatem interes prawny w ustaleniu w sposób jednoznaczny i definitywny na przyszłość, czy umowa wiąże strony i czy jest nadal zobowiązany do płacenia rat kredytu.

Podsumowując poczynione rozważania w sprawie podnieść należy, że po usunięciu postanowień niedozwolonych obowiązywanie w dalszym ciągu zawartej przez strony umowy kredytu nie jest możliwe. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia waloryzacji i kursu sprzedaży (...) nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorcy płatnych w PLN jako równowartość raty w walucie obcej. Skoro bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu waloryzacji kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, stwierdzić należało jej nieważność w oparciu o art. 58§1 k.c. w zw. z art. 69 Prawa bankowego oraz z art. 353 ¹ k.c., a także w oparciu o samo stwierdzenie abuzywności kwestionowanych klauzul umownych.

Tym się kierując, Sąd ustalił, że nie istnieje stosunek prawny wynikający
z umowy kredytu nr (...) z dnia 26 października 2006 r., o czym orzekł w punkcie I sentencji wyroku.

Obok żądania ustalenia nieważności umowy kredytu powódka dochodziła również zapłaty na jej rzecz kwot uiszczonych na rzecz pozwanego w wykonaniu nieważnej umowy. Jeśli zastosowanie przez bank w umowie kredytu klauzul indeksacyjnych doprowadziło do uznania umowy kredytu za nieważną, a stosunek prawny kredytu za nieistniejący, to bank jest zobowiązany do zwrócenia kredytobiorcy równowartości wszystkich środków tytułem spłaty rat kredytu, jak również pozostałych świadczeń związanych z zawarciem umowy kredytu, w tym z tytułu składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego, zapłaconej prowizji związanej z udzieleniem kredytu i innych opłat wynikających z umowy. Powódce przysługuje zatem prawo do żądania ich zwrotu w oparciu o art. 405 w zw. z art. 410§1 i 2 k.c. Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 16.02.2021r., IIICZP 11/20, L.), stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410§1 k.c. w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. III CZP 11/20, L.). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11.12.2019 r., sygn. akt V CSK 382/18 wskazał: „Odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego w tej kwestii jest sprzeczne z dominującą w tym zakresie w doktrynie teorią dwóch kondykcji, jak również ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, że w art. 410§1 k.c. ustawodawca przesądził, iż samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ani czy na skutek tego świadczenia majątek solvensa uległ zmniejszeniu. Samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powódki, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r., I CSK CSK 1, nie publ., z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CSK 372/11, nie publ., z dnia 28 sierpnia 2013 r., V CSK 362/12, nie publ., z dnia 15 maja 2014 r., II CSK 517/13, nie publ., z dnia 29 listopada 2016 r., I CSK 798/15, nie publ. i z dnia 1 maja 2017 r., II CSK 541/16, nie publ.)”. Sąd orzekający w sprawie stoi na stanowisku, że jeśli w wyniku zawarcia umowy każda ze stron spełniła świadczenie na rzecz drugiej strony, to w przypadku nieważności umowy, bądź też w przypadku przyjęcia jej upadku wobec braku możliwości jej utrzymania po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych, każda z nich ma własne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia – bank o zwrot kwoty przekazanego kredytu, a kredytobiorca o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz banku w wykonaniu umowy kredytowej. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410§1 k.c.). Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Wysokość roszczenia nie budziła wątpliwości Sądu, gdyż – jak już wyżej wspomniano - wynika ona z zaświadczenia banku dotyczącego wysokości spłaconych dotąd rat kapitałowo – odsetkowych (k. 41 – 45v.).

Powódka w okresie od 2 stycznia 2007 r. do 1 czerwca 2023 r. powódka dokonała wpłat na rzecz pozwanej łącznie w wysokości 178.197,56 zł – objęte pozwem, natomiast w okresie od 3 lipca 2023 r. do 1 marca 2024 r. powódka dokonała dalszych wpłat z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych w łącznej wysokości 10.907,10 zł i ta kwota nie była objęta żądaniem pozwu.

Skoro wprowadzenie niedozwolonych postanowień umownych doprowadziło do bezskuteczności lub nieważności łączącej strony umowy, przedmiotem zwrotu winny być wszystkie świadczenia, które Bank uzyskał od powodów - zarówno te, które miały być związane bezpośrednio z obsługą kredytu (a zatem kwoty, które powodowie świadczyli będąc przeświadczonym, iż są to raty kredytowe), jak również inne świadczenia pobrane przez bank w wykonaniu umowy. Podsumowując materialnoprawną podstawą roszczenia powodów o zapłatę są przepisy o nienależnym świadczeniu - wszakże zgodnie z art. 410§2 k.c. świadczenie jest nienależne, zarówno wtedy, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany, jaki również wówczas, jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Świadczenie takie podlega zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.

Stosownie do art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Natomiast w myśl zdania pierwszego § 2 art. 481 k.c., jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie. Opóźnienie ma miejsce wówczas, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia pieniężnego w terminie. Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zgodnie z art. 455 k.c., jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powódka złożyła do strony pozwanej reklamację, w której jednoznacznie wskazała, że umowa kredytu łącząca strony jest nieważna, bank zaś nie uwzględnił tejże reklamacji pismem z dnia 2 października 2023 r. Zatem od dnia następnego po nieuwzględnieniu reklamacji przez bank należy uznać, że pozostawał w zwłoce wobec powódki w zakresie zwrotu nienależnie pobranych od niej świadczeń pieniężnych, w wysokości sformułowanej w reklamacji, tj. 172.419,83 zł.

Natomiast w zakresie żądania zasądzenia kwoty 5.777,73 zł, tj. należności pobranej przez bank od powódki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego oraz prowizji, powódka domagała się odsetek od dnia doręczenia odpisu pozwu stronie pozwanej, co nastąpiło w dniu 11 marca 2024 r.

Powództwo wzajemne w niniejszej sprawie zostało wniesione przez pozwany bank w odpowiedzi na pozew, a roszczenie wzajemne, jako roszczenie o zapłatę nadawało się do potrącenia. Tym samym nie było przeszkód, by w myśl art. 204 k.p.c. zostało rozpoznane w niniejszym procesie.

W zakresie pozwu wzajemnego złożonego przez bank, zawarte w nim żądanie zasądzenia od powódki na rzecz banku nominalnej kwoty wypłaconej jej przez bank w ramach umowy kredytowej było zasadne. Żądanie to opierało się, podobnie, jak żądanie powódki na przepisach o nienależnym świadczeniu - zgodnie bowiem z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, zarówno wtedy, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany, jaki również wówczas, jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Świadczenie takie podlega zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410§1 k.c.

Tym samym, biorąc pod uwagę stwierdzenie przez Sąd nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z zawartej umowy kredytowej, w konsekwencji po obu stronach tej umowy powstał obowiązek wzajemnego zwrotu świadczeń nienależnych. Zasadne było więc żądanie zasądzenia świadczeń pieniężnych uiszczonych przez powódkę pozwanej w ramach wykonywania umowy kredytu, analogicznie zasadnym okazało się żądanie banku o zwrot kwoty wypłaconej powódce w ramach nieistniejącej umowy kredytowej, tj. kwoty 137.500,03 zł, zgłoszone na wypadek stwierdzenia nieważności umowy kredytu.

W odpowiedzi na pozew wzajemny powódka złożyła skutecznie zarzut potrącenia. Potrącenie objęło jej roszczenia wzajemne względem banku. Wyliczenie wysokości roszczeń potrąconych przez powódkę przedstawione zostało powyżej i sprowadzało się do zsumowania dochodzonych przez nią należności sformułowanych w pozwie oraz odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od dnia wskazanego w pozwie do dnia doręczenia odpisu pozwu wzajemnego powódce.

Z uwagi na fakt, iż pozwany bank nigdy wcześniej, przez wniesieniem pozwu wzajemnego nie kierował do powódki roszczenia o zwrot kwoty wypłaconej jej w ramach umowy kredytu, roszczenie to stało się wymagalne dopiero w dniu następnym po odebraniu pozwu wzajemnego (tj. 23 kwietnia 2024 r.).

Powódka (pozwana wzajemna) złożyła wobec tego oświadczenie o potrąceniu pozwanemu bankowi, w którym zasadnie w ocenie Sądu potrąciła swoje roszczenia pieniężne względem banku.

Zgodnie z przepisem art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze (…), a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym.

W niniejszej sprawie obie wierzytelności stron przedstawione do potrącenia miały charakter pieniężny, zatem nie było przeszkód, by poprzez potrącenie właśnie dokonać wzajemnej kompensaty tych roszczeń.

W ocenie Sądu obydwie wierzytelności były również wymagalne, biorąc pod uwagę fakt, iż obydwie przedstawione do potrącenia przez strony należności miały charakter bezterminowy. Zgodnie z art. 455 k.c., jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Powódka wezwała do wykonania zobowiązania pozwany bank pismem z dnia 4 września 2023 r., zaś bank nie uwzględnił jej żądania pismem z dnia 2 października 2023 r. Zatem od tej daty (2 października 2023 r.) należy ocenić, iż bank pozostawał w zwłoce z zapłatą na rzecz powódki, dochodzonych przez nią należności. Z wyłączeniem jedynie żądania w zakresie, kwoty 5.777, 73 zł, której zapłaty domagała się powódka dopiero od dnia doręczenia pozwanemu pozwu.

W zakresie zaś roszczenia wzajemnego banku w stosunku do powódki, stało się ono wymagalne z chwilą doręczenia powódce odpisu pozwu wzajemnego, zawierającego żądanie zapłaty kwoty nominalnej udzielonego przez bank kredytu.

Powódka potrąciła wierzytelności wzajemne: w pierwszej kolejności zaliczając wierzytelność przysługującą bankowi na poczet odsetek ustawowych za opóźnienie, które narosły od dochodzonej przez nią wierzytelności do dnia, w którym potrącenie stało się możliwe. Zgodnie bowiem z art. 451 § 1 zdanie 2 k.c. wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć spełnione przez dłużnika świadczenie na poczet zaległych należności ubocznych oraz na zalegające świadczenie główne. Mając na uwadze powołany przepis sposób zaliczenia należności przysługującej powódce od banku na poczet jej roszczeń nie budził wątpliwości, co do prawidłowości.

Nie stało temu również na przeszkodzie przedstawienie przez nią do potrącenia należności nie objęte pozwem głównym, a przysługujące jej z tytułu wpłat na rzecz banku rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 3 lipca 2023 r. do 1 marca 2024 r. Należności te zostały bowiem wpłacone przez powódkę bankowi, a tym samym podlegały zwrotowi, podobnie, jak pozostałe świadczenia pieniężne powódki objęte pozwem. Skuteczność potrącenia wzajemnych zobowiązań pieniężnych nie jest bowiem w żaden sposób uzależniona od faktu wytoczenia, bądź nie, powództwa o te należności. To do Sądu należy ocena, w razie sporu, czy potrącenie dokonane zostało skutecznie, tj. czy odniosło skutek materialny. W niniejszej sprawie zasadność domagania się przez powódkę zapłaty od banku należności wpłaconych przez nią tytułem rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 3 lipca 2023 r. do 1 marca 2024 r., a nie objętych żądaniem pozwu, nie budziła jakichkolwiek wątpliwości w świetle ustalonego stanu faktycznego. W związku z tym potrącenie tej należności było skuteczne.

Uznanie, że wypłata kredytu i spłata poszczególnych rat były odrębnymi zdarzeniami prawnymi, musi prowadzić do wniosku, iż każde z nich prowadzi do powstania niezależnych roszczeń z tytułu nienależnego świadczenia, mimo że świadczenia te były przeciwstawne (wzajemne) i jednorodzajowe, a także miały źródło w zdarzeniach prawnych tożsamych rodzajowo (nienależnym świadczeniu). W polskim systemie prawnym samo istnienie przeciwstawnych i jednorodzajowych wierzytelności nie powoduje skutku w postaci ich automatycznego umorzenia do wysokości wierzytelności niższej. Skutek taki może nastąpić jedynie w rezultacie oświadczenia o potrąceniu (zob. uchwała SN z 25.04.2024 r., III CZP 25/22).

Zatem w myśl przepisu art. 498 § 2 k.c. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się wzajemnie do wysokości wierzytelności niższej.

W niniejszej sprawie po skutecznym potrąceniu przez powódkę roszczeń wzajemnych do zapłaty po stronie pozwanego banku pozostała kwota 62.775,40 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 kwietnia 2024 r. do dnia zapłaty i taką kwotę zasądził Sąd w punkcie II wyroku.

O kosztach procesu w zakresie powództwa głównego Sąd rozstrzygnął w punkcie III sentencji wyroku na podstawie art. 98§1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. oraz art. 98§1 ¹ k.p.c. Składały się na nie opłata od pozwu – 1.000 zł, opłaty skarbowe od pełnomocnictwa – 17 zł, wynagrodzenie pełnomocnika – 10.800 zł ustalone na podstawie §2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1935). W sumie była to kwota 11.817 zł.

Sąd oddalił powództwo wzajemne pozwanego banku z uwagi na skutecznie i terminowo podniesiony zarzut potrącenia przez powódkę.

Zgodnie z przepisem art. 203 ¹ § 2 k.p.c. pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wierzytelność stała się wymagalna. W niniejszej sprawie powódka (pozwana wzajemna) dochowała terminu wskazanego w przepisie zgłaszając zarzut potrącenia w odpowiedzi na pozew wzajemny, zatem przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy.

Zarzut potrącenia okazał się zasadny, wobec tego wierzytelność dochodzona pozwem wzajemnym uległa umorzeniu w całości (została zaspokojona). W tej sytuacji powództwo wzajemne zostało oddalone w punkcie IV wyroku.

W zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu wywołanego wniesieniem powództwa wzajemnego przez bank Sąd uznał, że znajduje tutaj zastosowanie przepis art. 101 k.p.c. Pomimo, że żądanie zapłaty sformułowane w pozwie wzajemnym okazało się zasadne, pozwana wzajemna, natychmiast po jego otrzymaniu spełniła żądanie banku i uregulowała na jego rzecz należność dochodzoną pozwem wzajemnym. Zapłata tej należności nastąpiła, jak to wskazano powyżej, poprzez potrącenie wierzytelności wzajemnej. Tym samym, gdyby nie kompensata, powództwo wzajemne podlegałoby uwzględnieniu, a w konsekwencji powód wzajemny wygrałby proces. Jednak zwrot kosztów procesu należy się pozwanemu [wzajemnie], jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu.

W niniejszej sprawie pozwana wzajemnie nie dała powodu do wytoczenia powództwa wzajemnego i, nie tylko uznała żądanie zawarte w pozwie wzajemnym, lecz również je spełniła, co legło u podstaw orzeczenia w zakresie kosztów procesu wywołanego pozwem wzajemnym. Pozwana wzajemnie nie dała bowiem bankowi powodu do wytoczenia powództwa, a roszczenie banku mogło zostać zaspokojone bez angażowania Sądu w rozstrzygnięcie tego żądania. W związku z tym kierując się regułą wskazaną w art. 101 k.p.c. Sąd zasądził od powoda wzajemnego na rzecz pozwanej wzajemnie kwotę 5.400 zł tytułem kosztów procesu wywołanego pozwem wzajemnym. Zasądzona kwota stanowi wynagrodzenie pełnomocnika, ustalone na podstawie §2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1935).

Tym się kierując orzeczono jak w punkcie V sentencji wyroku.