Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Świdnicy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Ś., dnia 17 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Maja Sawicz

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2024 r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa M. W.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zapłatę i ustalenie

I.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego nominowanego do (...) nr (...) zawarta w dniu 30 sierpnia 2007 r. pomiędzy powodem M. W., a stroną pozwaną (...) Bank S.A. we W. jest nieważna;

II.  zasądza od strony pozwanej (...) Bank (...) SA w W. na rzecz powoda kwotę 9.397,25 zł (dziewięć tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt siedem złotych dwadzieścia pięć groszy) z ustawowym odsetkami za opóźnienie od dnia 6 grudnia 2022 roku do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałej części;

IV.  znosi wzajemnie koszty procesu między stronami.

Sygn. akt. I C 2088/22

UZASADNIENIE

Powód M. W. wniósł przeciwko stronie pozwanej (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. o:

1.  ustalenie za nieważną umowy kredytu hipotecznego nominowanego do (...) nr (...) z dnia 30.08.2007 r. zawartej pomiędzy powodem, a pozwanym (...) Bank S. A. z siedzibą we W.;

2.  zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kwoty 155 161 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w związku z wykonywaniem umowy o kredyt nr (...) z dnia 30.08.2007 r.

W razie uznania przez Sąd, że nie jest możliwe połączenie roszczenia o zapłatę i ustalenie nieważności umowy – powód wniósł o zasądzenie od strony pozwanej na jego rzecz kwoty 155 161 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w związku z wykonywaniem umowy o kredyt nr (...) z dnia 30.08.2007 r.

W razie zaś uznania przez Sąd, że powodowi nie przysługuje roszczenie o zapłatę – powód wniósł o ustalenie za nieważną umowy kredytu hipotecznego nominowanego do (...) nr (...) z dnia 30.08.2007 r. zawartej pomiędzy powodem, a pozwanym (...) Bank S. A. z siedzibą we W..

Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym opłat skarbowych od pełnomocnictw, kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Strona pozwana (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. wniosła o oddalenie powództwa w całości. Na wypadek unieważnienia przez sąd umowy kredytu strona pozwana podniosła zarzut potrącenia z wierzytelności dochodzonej w niniejszej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w postaci nienależnego świadczenia w wysokości uruchomionego i wypłaconego kredytu, tj. kwoty 145 763, 75 zł oraz kwoty 84 369, 45 zł z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z wypłaconego kapitału, łącznie 230 133, 20 zł. W przypadku nieuwzględnienia zarzutu potrącenia - strona pozwana podniosła zarzut zatrzymania do kwoty 230 133, 20 zł, tj. do kwoty uruchomionego i wypłaconego kredytu oraz wynagrodzenia za korzystanie z wypłaconego kapitału.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 30.08.2007 r. powód zawarł z (...) Bankiem SA we W. umowę kredytu hipotecznego nominowanego do (...) nr (...) Standardowe oprocentowanie na kwotę 149 901, 02 zł wg kursu kupna walut dla (...) obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz - w przypadku wypłaty kredytu w transzach w celu kupna lokalu mieszkalnego przy ul. (...) (...) w Ś., dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Kredyt został wypłacony w złotych polskich zgodnie z § 3 ust. 2 niniejszej umowy. Umowa została zawarta na okres 360 miesięcy, a uruchomienie kredytu nastąpiło w trzech transzach:

- w dniu 03.09.2007 r. w wysokości 57 635,52 zł po przeliczeniu wg kursu (...) obowiązującego w pozwanym Banku w wysokości 2,269, co stanowiło sumę 25 401, 29 CHF;

- w dniu 19.12.2007 r. w wysokości 46 132,75 zł po przeliczeniu wg kursu (...) obowiązującego w pozwanym Banku w wysokości 2,11, co stanowiło sumę 21 863, 86 CHF;

- w dniu 14.03.2008 r. w wysokości 46 132, 75 zł po przeliczeniu wg kursu (...) obowiązującego w pozwanym Banku w wysokości 2,18, co stanowiło sumę 21 161, 81 CHF.

Dowód: - umowa kredytu nr (...) z dnia 30.08.2007 r. - k. 34 do 38;

- wniosek kredytowy k.140 do 142;

- ocena wniosku kredytowego k.142 do 143;

- zaświadczenie strony pozwanej z dnia 24.08.2022 r. k.39 do 48.

Ponieważ cena mieszkania była wyrażona w walucie polskiej, powodowi zależało na kredycie w walucie polskiej. W tym celu zwrócił się do pośrednika finansowego strony pozwanej, który zaproponował powodowi zawarcie umowy kredytu w walucie franka szwajcarskiego, wskazując że kredyty we frankach są kredytami powszechnymi, posiadającymi dobre warunki kredytowania. Powód nie posiadał zdolności kredytowej w złotych polskich. Powód nie był informowany o mechanizmie przeliczania franka. Zarówno pośrednik finansowy jak i pracownik Banku zapewniali powoda o stabilności kursu frankach oraz możliwości jego wahań tylko w nieznaczącym stopniu. Pracownik banku nie informował, że może negocjować warunki umowy kredytu, ale przedstawił powodowi gotową umowę, z prośbą o zapoznanie się z jej postanowieniami i podpisanie. Powód nie występował do banku o zmianę warunków umowy. Pozwany Bank w okresie od dnia 01.10.2007 r. do dnia 24.08.2022 r. pobrał z konta powoda tytułem spłaty kredytu łącznie kwotę 155 161 zł. Powód uiścił nadto na rzecz pozwanego Banku:

- prowizję w kwocie 2248,52 zł;

- ubezpieczenie kredytu w kwocie 1289, 15 zł,

- ubezpieczenie na życie w kwoce 599, 6 zł.

Dowód: - przesłuchanie powoda - k. 240, 241,

- zaświadczenie strony pozwanej z dnia 24.08.2022 r. k.39 do 48.

Zgodnie z § 3 ust. 2 umowy, kredyt wypłacany jest w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na (...) wg kursu kupna walut dla (...) ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków. Zgodnie z § 5 ust. 5 umowy jako datę spłaty raty kredytu przyjmuje się datę wpływu środków na rachunek kredytu. Kwota wpłaty raty w złotych przeliczana jest z (...) wg kursu sprzedaży obwiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku. Zgodnie z § 5 ust. 1 i 3 kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu w równych ratach kapitałowo-odsetkowych ustalonych po przeliczeniu kredytu na (...). Do spraw nieuregulowanych umową zastosowanie mają postanowienia Regulaminu udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (...) Bank SA (§13 ust.3).

Zgodnie z § 9 ust. 3 Regulaminu udzielania kredytu/pożyczki hipotecznych przez (...) Bank SA spłaty rat kredytu dokonane przez Kredytobiorcę/Pożyczkobiorcę bez powiadomienia Banku co do celu przeznaczenia wpłaty przed terminami wymagalności wynikającymi z umowy kredytowej/pożyczki przechowywane będą na nieoprocentowanym rachunku Banku. W przypadku kredytu/pożyczki nominowanych przeliczenie dokonanej ponadplanowej wpłaty na walutę kredytu/pożyczki nastąpi w dniu wpływu środków do Banku wg kursu sprzedaży waluty obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku.

Dowód: - umowa kredytu nr (...) z dnia 30.08.2007 r. - k. 34 do 38;

- Regulamin udzielania kredytów / pożyczek - k. 133 do 137;

Pismem z dnia 08.09.2022 r. powód złożył reklamację dotyczącą zawartej umowy umowa kredytu nr (...) z dnia 30.08.2007 r. w zakresie nienależnie pobranych od nich świadczeń z uwagi na nieważność przedmiotowej umowy w świetle przepisów prawa wnosząc o jej zwrot w wysokości 155 161 zł w terminie 7 dni.

Dowód: reklamacja z dnia 08.09.2022 r. - k.49 do 51.

Strona odmówiła zwrotu żądanych należności, uznając reklamację za niezasadną.

Dowód: pismo strony pozwanej z dnia 13.10.2022 r. - k.53 do 56.

Sąd ustalił fakty na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowane) oraz przesłuchania powoda. Sąd pominął dowód z przesłuchania strony pozwanej, o co strony zgodnie wnosiły i jednocześnie oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu ekonomii, finansów i bankowości jako zbędne do wydania rozstrzygnięcia wobec złożonych dokumentów wzajemnie przez strony niekwestionowanych i zaświadczenia strony pozwanej z dnia 24.08.2022 r. ( k.39 do 48) stanowiący dowód wypłaty kredytu i realizacji umowy przez strony. Sąd oddalił także wniosek strony pozwanej z zeznań świadka: A. R. jako nieprzydatnego dla rozstrzygnięcia sprawy. Okoliczności, na które został powołany świadek przez stronę pozwaną w istocie nie były kwestionowane przez powoda oraz wynikają z przedstawionych dokumentów przez stronę pozwaną, które Sąd uznał za wiarygodne. Ponadto poza sporem było, że umowa kredytu została sporządzona przez pozwany Bank wg ustalonego wzorca.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W obecnym stanie prawnym interes prawny należy rozumieć szeroko, tzn. nie tylko w sposób wynikający z treści określonych przepisów prawa przedmiotowego, lecz także w sposób uwzględniający ogólną sytuację prawną powoda. Ta podstawowa materialnoprawna przesłanka przepisu art. 189 k.p.c. powinna być obecnie interpretowana z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia ochrony prawnej w konstytucyjnie określonym zakresie (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Wykładnia art. 189 k.p.c., a zwłaszcza użytego w nim pojęcia "interes prawny", musi więc uwzględniać te postanowienia. Udzielenie ochrony przez sąd następuje zawsze ze względu na istniejącą potrzebę uzyskania poprawy w sytuacji prawnej, m.in. przez uzyskanie stanu klarowności i stabilności tej sytuacji. W nowszym piśmiennictwie trafnie podkreślono, że interesu prawnego w żądaniu omawianego ustalenia nie można zakwestionować, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych, jak i przyszłych (możliwych), ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw (sytuacji prawnej) podmiotu występującego z żądaniem ustalenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r. II CK 395/05, LEX nr 192028).

Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie powód posiadał interes prawny w ustaleniu czy umowa kredytu jest nieważna, albowiem została zawarta na wieloletni okres i nie została dotychczas w pełni wykonana. Kredytobiorca miał zatem interes prawny w ustaleniu w sposób jednoznaczny i definitywny na przyszłość czy umowa wiąże strony i czy nadal zobowiązany jest do płacenia rat kredytu.

Zgodnie z art. 69 art. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 2439) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (ust. 2).

Przedmiotowa umowa została zawarta w takiej postaci, że kredyt został wypłacony w walucie polskiej, zaś odwołanie się do waluty franka szwajcarskiego stanowiło tzw. klauzulę waloryzacyjną. Całe postępowanie związane z zawarciem oraz zrealizowaniem umowy ze strony kredytodawcy oraz świadczenie zapłaty kredytobiorcy stanowiące zwrot kredytu w ciągu lat obowiązywania umowy miało nastąpić w złotych. W istocie więc, umowa kredytu zawarta między stronami była umową opiewającą na walutę polską z zamieszczoną w nich klauzulą waloryzacyjną, o czym świadczy pozostała większość treści umowy i jej załączników. Według umowy, sumę kredytu wyrażoną w walucie polskiej przeliczano na walutę obcą, a w przypadku rat dokonywano operacji odwrotnej - każdą ratę przeliczano z waluty obcej na walutę polską. Zatem uwzględniając umowne zasady wypłaty oraz spłat przez biorących kredyt jego rat - w przeliczeniu do franka szwajcarskiego - niewątpliwym było, że takie odniesienie do obcej waluty mogło stanowić wyłącznie rodzaj klauzuli waloryzacyjnej, a więc powołanie się na inny niż polski pieniądz miernik wartości. Klauzula ta stanowiła zatem element określający wysokość świadczenia kredytobiorców (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 2019 roku III CSK 159/17 Lex nr 2642144).

Powód podnosił, że umowa kredytu nr (...) z dnia 30.08.2007 r. zawiera niedozwolone klauzule umowne, co czyni ja nieważną.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przytoczonego sformułowania wynika zatem, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom,

2) ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami,

3) ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta,

4) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, brak jednej z nich skutkuje, że sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.

Odnośnie obowiązku informacyjnego banku, w ocenie Sądu nie jest wystarczające wskazanie w umowie, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca. Powód nie był informowany w jaki sposób wysokość raty jest ustalana. Nie można też obarczać powoda wszystkimi konsekwencjami tzw. uwolnienia kursu franka szwajcarskiego. Jak powszechnie wiadomo, w 2015 r. doszło bowiem do nagłego (nieprzewidywanego nawet przez specjalistów z zakresu bankowości), wzrostu kursu franka szwajcarskiego, na skutek decyzji (...) Banku (...), który ogłosił porzucenie polityki obrony minimalnego kursu wymiany euro na franka szwajcarskiego. W świetle tych okoliczności, zastosowanie przez bank klauzul, które obciążają wyłącznie kredytobiorcę ryzykiem zmiany kursu waluty, uznać należy za sprzeczne z interesem konsumentów, ustawą, a także - dobrymi obyczajami.

Zdaniem Sądu, oczywistym w świetle poczynionych ustaleń faktycznych pozostawało, że postanowienia umowy kredytowej stanowiły wzorzec umowy i nie były ustalane indywidualnie z powodem.

Zauważyć należy, że kredytobiorca poszukiwał oferty kredytowej w celu zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych, a pośrednik pozwanego Banku przedstawił ofertę kredytu „frankowego” jako korzystną, stabilną i powszechną. Fakt, że powód mógł zapoznać się z treścią umowy, a decyzję o jej zawarciu podjął samodzielnie, kierując się chęcią uzyskania kredytu na korzystnych warunkach, nie uzasadnia tezy o indywidualnym uzgodnieniu ich postanowień. Jest to normalny element procesu zawierania umowy i w żadnym razie nie oznacza, że konsument miał realny wpływ na ich treść. Swoboda powoda była ograniczona jedynie do wyrażenia zgody na oferty, która w swojej konstrukcji opierała się na ogólnych schematach i mechanizmach obowiązujących w banku w owym czasie. W pozostałym, przeważającym zakresie powód nie miał wpływu na ukształtowanie treści umowy. Nie zmienia tego również fakt, że powód nie występował do banku z prośbą o zmianę warunków umowy lub o jej wykładnię. Zapisy w tym zakresie nie były indywidualnie uzgadniane i akceptowane. Powód nie miał żadnego wpływu na kreowanie kursu banku.

Wypłacony kredyt został przeliczony według wskaźników kursów ustalonej jednostronnie przez bank, przy czym pozwany Bank pozostawił sobie pełen zakres swobody w określaniu wysokości zobowiązania powoda (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 stycznia 2018 r. I ACa 674/17, LEX nr 2446523). Bank mógł dowolnie określić kwotę kredytu we frankach szwajcarskich, jaką powód będzie musiał zwrócić. Jak słusznie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 30 sierpnia 2019 r. XXV C 1037/19 (LEX nr 2742891) takie ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego narusza jego istotę, gdyż wprowadza do stosunku zobowiązaniowego element nadrzędności jednej ze stron i podporządkowania drugiej strony, bez odwołania do jakichkolwiek obiektywnych kryteriów, zakreślających granice swobody strony, której przyznano uprawnienia kształtujące treść stosunku prawnego. Naruszenie istoty stosunku zobowiązaniowego oznacza przekroczenie granic swobody umów określonych w art. 353 ¹ k.c.

Dla oceny abuzywności należy przejść dalej do zbadania, czy kwestionowane postanowienia umowne kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Sąd podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 22 stycznia 2016 r., że mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. Wszak w istocie tak niejasne i niepoddające się weryfikacji określenie sposobu ustalania kursów wymiany walut stanowi dodatkowe, ukryte wynagrodzenie banku, które może mieć niebagatelne znaczenie dla kontrahenta, a którego wysokość jest dowolnie określana przez bank (tak wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016/11/134).

Następnie należało rozważyć, czy kwestionowane przez powoda postanowienia dotyczyły głównych świadczeń stron, skoro możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone wymaga zakwalifikowania ich albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określanych główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Oceniając czy sporne postanowienia umowne określają główne świadczenia stron, należy mieć na uwadze, że rozumienie tego pojęcia pozostaje sporne w doktrynie. Zgodnie z jednym z prezentowanych poglądów, przez główne świadczenia stron należy rozumieć postanowienia o charakterze konstytutywnym dla danego typu czynności prawnych, a więc w przypadku umów nazwanych – dotyczące essentialia negotii umowy, postanowień przedmiotowo istotnych. Jako elementy konstrukcyjne umowy muszą być one przedmiotem uzgodnień stron, gdyż w przeciwnym razie nie doszłoby do zawarcia umowy. Zgodnie z drugim z poglądów – termin ten należy rozumieć niezależnie od pojęcia przedmiotowo istotnych postanowień umowy. Dotyczyć miałby klauzuli regulujących świadczenia typowe dla danego stosunku prawnego, a niekoniecznie tych, które z punktu widzenia nauki o czynnościach prawnych trzeba by określać jako przedmiotowo istotne (por. M. Bednarek, [w:] System Prawa Prywatnego, Tom 5 Prawo zobowiązań – część ogólna, 2013).

Przeważający pogląd w polskiej doktrynie i orzecznictwie kojarzy pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron właśnie ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności (tak na przykład Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 czerwca 2004 roku, sygn. akt I CK 635/03).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono sprzeczne poglądy, co do tego, czy klauzula waloryzacyjna zawarta w umowach kredytowych powinna być uznana za określającą główne świadczenie stron. Zdaniem Sądu orzekającego w niniejszym składzie, nie można uznać, że klauzule te kształtują jedynie dodatkowy, umowny mechanizm waloryzacyjny głównych świadczeń – przeciwnie, na aprobatę zasługuje alternatywny do powyższego pogląd wyrażony w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r. (III CSK 159/17) i dnia 9 maja 2019 r. (I CSK 242/18). Klauzula zawarta w umowach stanowiła element określający wysokość świadczeń kredytobiorców. Jeśli zważyć, że stosownie do art. 69 ust. 1 Prawa bankowego przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu, wówczas nie powinno budzić wątpliwości, że obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu stanowi główne świadczenie kredytobiorców.

Skoro tak, trudno podzielić stanowisko, że klauzula waloryzacyjna nie odnosiła się bezpośrednio do elementów przedmiotowo istotnych umowy kredytu bankowego, a zatem do oddania i zwrotu sumy kredytowej, skoro kształtowała wysokość tej sumy i miała wpływ na kształt zobowiązanie powoda.

Jak zostało zatem powyżej przesądzone, analizowane w niniejszym postępowaniu klauzule zawarte w umowie kredytu określają główne świadczenia stron. Aby dokonać dalszej oceny abuzywności tych klauzul, konieczne było również ustalenie, czy zostały wyrażone w sposób jednoznaczny.

Analiza zapisów umowy wskazuje, że tylko bank wiedział jakie kryteria przyjmuje do ustalania kursów, a klienci mogli się o nim dowiedzieć dopiero po zwróceniu się do banku o przedstawienie kursu przyjmowanego do wyliczenia danej raty. Nie znając powyższych kryteriów, współczynnika który stosował bank, nie mógł zatem sami ustalić w jakiej wysokości wynosi ich zobowiązanie względem banku. Bez tak określonych obiektywnych kryteriów, nie mogli samodzielnie ustalić, czy bank dokonuje prawidłowych wyliczeń i zasadnie dochodzi od nich zapłaty raty w takiej a nie innej wysokości. Konkludując, zagwarantowane przez bank prawo do samodzielnego ustalania kursu zakupu i sprzedaży waluty kredytu na podstawie bliżej nieokreślonych przesłanek, których w żaden obiektywny sposób nie można zweryfikować, w szczególności nie może tego uczynić kredytobiorca, który jest konsumentem, przesądza o tym, że klauzule waloryzacyjne nie zostały wyrażone w sposób jednoznaczny.

Wobec wcześniejszego uznania przez Sąd, że postanowienia te nie były uzgadniane indywidualnie, kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sprzeczności z dobrymi obyczajami, rażąco naruszały interesy powoda, a ponadto dotyczyły głównych świadczeń które nie były sformowane jednoznacznie analiza postanowień umownych pod kątem art. 385 ¹ § 1 k.c. skutkowała uznaniem przez Sąd, że zakwestionowane przez powoda klauzule zawarte w umowie kredytu, stanowią niedozwolone klauzule umowne.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Oznacza to, co do zasady, że abuzywność niektórych postanowień umownych zawieranych z udziałem konsumentów nie skutkuje nieważnością całej umowy. Stwierdzenie nieuczciwego charakteru określonego postanowienia umownego oznacza, że umowa w pozostałej części może nadal wiązać strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej takiego postanowienia (zob. wyrok SN z dnia 14 maja 2015 r., II CSK 768/14, OSNC 2015, nr 11, poz. 132).

W art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 przewidziano również, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Uznanie zatem, przez Sąd, że postanowienia określające zasady przeliczania kwoty kredytu na walutę obcą są niedozwolonymi postanowieniami umownymi, oznacza, iż - zgodnie z art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c. - nie wiążą one powoda (są ex tunc bezskuteczne).

Należy mieć tu na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r., w sprawie C-260/18, w którym wskazano, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż stoi na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony umowy wyrażą na to zgodę. Innymi słowy, nie można w sytuacji uznania niedozwolonych postanowień umownych za abuzywne zastępować ich żadnymi innymi. Tym samym uznać należy, iż sporne postanowienia umowy kredytowej nie będą mogły być zastąpione żadnymi innymi.

W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje obecnie, że utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) (...) Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43). Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu waloryzowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134). Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) – por. wyrok SN z 11.12.2019r., sygn. V CSK 382/18, L..

Nie można zaakceptować rozwiązania (w przypadku uznania klauzuli walutowej za abuzywną) polegającego na możliwości korzystania przez kredytobiorcę z cudzego kapitału bez wynagrodzenia uiszczanego w formie odsetek i (lub) prowizji. Oddanie przez bank środków kredytowych do dyspozycji kredytobiorcy kreuje po stronie kredytobiorcy, jednoznacznie i klarownie sformułowany w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, obowiązek zwrotu tych środków i zapłacenia ceny (odsetek) za okres korzystania z tych środków. Nie można doprowadzić do sytuacji, w której po uznaniu klauzuli walutowej za abuzywną kredytobiorca nie ponosiłby kosztów za korzystanie z cudzego kapitału. Naruszałoby to nie tylko postanowienia art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, ale również byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jako niesprawiedliwe wobec tych kredytobiorców, którzy zawarli umowy o kredyty udzielane i spłacane bezpośrednio w walucie polskiej, ponosząc przy tym z reguły wyższe koszty związane z korzystaniem z cudzego kapitału. Brak po stronie kredytobiorcy obowiązku zapłaty wynagrodzenia dla banku mógłby zostać uznany za źródło wzbogacenia się kredytobiorcy o wartości odpowiadającej uczciwemu kosztowi uzyskania kapitału na rynku.

W świetle powyższych rozważań, Sąd uznał, że pozostałe (poza niedozwolonymi klauzulami umownymi) postanowienia umowy kredytu nie dadzą się pogodzić z celem kredytu złotowego i jego konstrukcją i doszło do nieważności umowy kredytowej łączącej strony w całości. Wobec powyższego, Sąd na podstawie art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. i art. 58 §1 k.c. – z uwagi na bezskuteczność abuzywnych klauzul waloryzacyjnych zawartych w umowie oraz braku możliwości wypełnienia luk w umowie powstałych po ich eliminacji - uznał w całości za nieważną umowę o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 30.08.2007 r.

Powód domagał się także zasądzenia na jego rzecz kwoty 155 161 zł z tytułu nienależnego świadczenia w postaci pobranych przez stronę pozwaną rat kredytu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Roszczenie pieniężne powoda co do wysokości nie budziło wątpliwości Sądu, gdyż wynika wprost z zaświadczenia Banku z dnia 24.08.2022 r. (k.43 do 48). W okresie od 01.10.2007 r. do 24.08.2022 r. pozwany Bank pobrał z konta powoda tytułem spłaty kredytu kwotę 155 161 zł.

Strona pozwana na wypadek unieważnienia przez sąd umowy kredytu strona pozwana zgłosiła zarzut potrącenia z wierzytelności dochodzonej przez powoda z wzajemną wierzytelnością wobec powoda o zwrot z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nienależnego świadczenia w wysokości uruchomionego i wypłaconego kredytu, tj. kwoty 145 763, 75 zł oraz kwoty 84 369, 45 zł z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z wypłaconego kapitału, łącznie 230 133, 20 zł.

Zgodnie z 203 ¹ §2 k.p.c. pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.W niniejszej sprawie pozwany zgłosił zarzut potrącenia przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy. Złożenie w toku procesu przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu wzajemnej wierzytelności łączy się z podniesieniem procesowego zarzutu potrącenia, tj. z powołaniem się na umorzenie w całości lub w części dochodzonej od niego wierzytelności w następstwie złożonego oświadczenia o potrąceniu. Także podniesienie procesowego zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew jest jednoznaczne ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu (por. wyr. SN z 4 lutego 2004 r., I CK 181/03, L.) W orzecznictwie uznaje się za dopuszczalne dokonanie potrącenia jedynie ewentualnie, tj. tylko na wypadek, gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, która jest kwestionowana, została uznana przez sąd za uzasadnioną (zob. np. wyr. SN z 22 listopada 1968 r., I CR 538/68, OSNCP 1969, Nr 11, poz. 204; z 9 listopada 2011 r., II CSK 70/11, L.; uchw. SN z 25 lipca 2019 r., III CZP 18/19, L.).

Odnosząc powyższe stanowisko do ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego, należy uznać za dopuszczalne złożenie przez pozwanego ewentualnego zarzutu potrącenia na wypadek uwzględnienia żądania powoda.

W zakresie umocowania pełnomocnika pozwanego mieści się m.in. składanie materialnoprawnych oświadczeń o potrąceniu. Zgodnie z art. 60 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. W związku z tym oświadczenie o potrąceniu może być również złożone w sposób dorozumiany (por. M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 6, 2018, s. 1629; T. Wiśniewski, w: Gudowski, Komentarz k.c. 2018, III, cz. I, s. 1283; post. SN z 9 marca 1972 r., III PZP 2/72, Legalis; wyr. SN z 12 listopada 1973 r., II CR 606/73, Legalis).

Jak stanowi art. 498 § 2 k.c. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Jednocześnie oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zdanie drugie k.c.)

Stąd zarzut potrącenia strony pozwanej należało uznać za skuteczny co do kwoty wypłaconego przez pozwanego kapitału, co w konsekwencji skutkowało uwzględnieniem powództwa w części, tj. do kwoty 9 397, 25 zł ( pkt. II wyroku) i oddaleniem powództwa ponad tę kwotę (pkt III wyroku).

Sąd uwzględnił roszczenie powoda w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie, zasądzając je na podstawie art. 481 kc w zw. z art. 455 kc, od należności głównej od dnia 06.12.2022 r. i przyjmując, iż strona pozostawała w tej dacie w zwłoce ze zwrotem należności, albowiem w piśmie z dnia 13.10.2022 r. (k.53) odmówiła wypłaty wpłaconych przez powodów świadczeń.

Wobec uwzględnienia zarzutu potrącenia, podniesionego przez stronę pozwaną zarzut zatrzymania był bezprzedmiotowy, gdyż został on podniesiony jedynie na wypadek nieuwzględnienia zarzutu potrącenia.

O kosztach procesu sąd orzekł zgodnie z art. 100 k.p.c., wzajemnie je znosząc, mając na uwadze, że żądanie powoda było zasadne i Sąd dokonał potrącenia wzajemnej wierzytelności pomiędzy stronami i w takiej konfiguracji procesowej usprawiedliwione jest wzajemne zniesienie kosztów procesu pomiędzy stronami – co znalazło wyraz w punkcie IV wyroku.