Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Świdnicy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2021 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Piotr Rajczakowski

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2021 r. w Świdnicy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. (...)i G. (...) w Z.

przeciwko (...) SA w K.

o zapłatę 1000 zł

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Z.

z dnia 16 września 2020r., sygn. akt (...)

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala powództwo (pkt I ), zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej 287 zł tytułem kosztów procesu (pkt III) oraz nakazuje stronie powodowej uiścić na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Z. kwotę 2276,04 zł. tytułem kosztów sądowych wydatkowanych tymczasowo ze środków Skarbu Państwa na opinie biegłego (pkt IV i V),

II.  zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 235 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 819/20

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 16 września 2020r. Sąd Rejonowy zasądził od strony pozwanej (...) SA w K. na rzecz strony powodowej M. (...) i G. (...) w Z. kwotę 827,50 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie oraz orzekł o kosztach procesu i kosztach sądowych. W apelacji od powyższego wyroku strona powodowa zarzuciła:

- naruszenie prawa materialnego, tj. przepisów art. 7 kc w zw. z art. 292 kc, art. 305 ⁴ kc w zw. z art. 172 § 1 kc, art. 176 § 1 kc

- naruszenie prawa materialnego, tj. przepisów art. 352 kc w zw. z art. 9 ustawy z 28 lipca 1990r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny,

- naruszenie prawa materialnego, tj. przepisów art. 245 ¹ w zw, z art. 2 Ustawy z dnia 29 września 1990r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości w zw. z art. 5 ustawy z 5 lutego 1993r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa oraz w zw. z art. 8 ust. 2 i 3 ustawy z 13 lipca 1990r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,

- naruszenie prawa materialnego, tj. przepisów art. 176 § 1 w zw. z art. 292 kc oraz art. 305 ⁴ kc,

- naruszenie prawa materialnego, tj. przepisów art. 224 § 2 kc w zw. z art. 225 kc, w zw. z art. 230 kc oraz w zw. z art. 352 § 2 kc.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu, a także o obciążenie wydatkami sądowymi strony powodowej, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy rozpoznając apelację zważył co następuje. Apelacja strony pozwanej jest uzasadniona, aczkolwiek podniesione w niej pierwsze cztery zarzuty naruszenia prawa materialnego są albo nietrafne, albo bezprzedmiotowe, przy czym wadliwość ta odnosi się nie do powołania naruszenia samych przepisów prawa materialnego, których samo powołanie nastąpiło prawidłowo, a do wadliwości tez zarzutów. Jednak mimo braku podniesienia w apelacji zarzutu naruszenia właściwego przepisu prawa materialnego, a które to naruszenie Sąd drugiej instancji, rozpoznając sprawę na skutek apelacji, bierze od rozwagę z urzędu, będąc jedynie związanym zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa procesowego (zob. mi. in. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, mającą moc zasady prawnej, z dnia 31 stycznia 2008r., III CZP 49/07, OSNC 2008r., Nr 6, poz. 55 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2013r., V CZ 25/13, Wyd. Lex nr 1360386), S. O. dostrzegł tego rodzaju naruszenia. Przede wszystkim wskazać należy, że jak ustalił S. R. i czego nie kwestionowała żadna ze stron, nabycie nieruchomości, na której położone są przedmiotowe w sprawie urządzenia przesyłowe, nastąpiło przezG. Z. z mocy prawa z dniem 27 maja 1990r., na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 z późn. zm.). W ten sposób Gmina stała się właścicielem nieruchomości, na której były już posadowione urządzenia przesyłowe, wstępując w sytuację prawną Skarbu Państwa. Istotnym zatem skutkiem w sprawie niniejszej było to, że z tą data nastąpiło rozdzielenie statusu właściciela gruntu, którym od powyższej daty była G., od statusu właściciela urządzeń przesyłowych, którym jeszcze w tej dacie był Skarb Państwa. Jednak od tej daty, tj. 27 maja 1990r., gdy inny był już właściciel gruntu, a inny urządzeń przesyłowych, rozpoczął się bieg zasiedzenia służebności przesyłu (zob. m.in. uzasadnienie uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2017r., III CZP 101/16, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2016r., V CSK 224/15, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 6 września 2013r., V CSK 440/12). Jak trafnie również rozważył S. R., a co znajduje także wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. m.in. uzasadnienie powołanej uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2017r., III CZP 101/16) zniesienie konstrukcji jednolitej własności państwowej nie spowodowało przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - na mocy kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie. Dotyczyło to także uprawnień przedsiębiorstw państwowych, korzystających z nieruchomości w zakresie niezbędnym do eksploatacji znajdujących na niej urządzeń infrastruktury przesyłowej. Przekształcenie zarządu w odniesieniu do gruntów w prawo użytkowania wieczystego, a w odniesieniu do znajdujących się na tych gruntach budynków, innych urządzeń i lokali w prawo własności nastąpiło w dniu 5 grudnia 1990 r. na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 91, poz. 455), natomiast w odniesieniu do innych składników majątkowych - również w prawo własności - przekształcenie dokonało się w dniu 7 stycznia 1991 r., na podstawie art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6). Gdy zatem urządzenia przesyłowe wchodzące w skład przedsiębiorstwa państwowego (którym ówcześnie było w niniejszej sprawie przedsiębiorstwo przesyłowe), nie były posadowione na gruntach będących w ich zarządzie, to nabycie ich własności następowało przez przedsiębiorstwo w powyższej dacie 7 stycznia 1991 r. Istotnym natomiast jest to, że zasiedzenie służebność przesyłu, na rzecz Skarbu Państwa rozpoczęte, jak wyżej wskazano, z dniem 27 maja 1990r., kontynuowało bieg od powyższej daty 7 stycznia 1991 r. na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego, w myśl przepisu art. 176 § 1 kc. Rozważania co do istnienia złej lub dobrej wiary posiadacza od powyższej daty początku biegu zasiedzenia, tj. 27 maja 1990r., są natomiast o tyle bezprzedmiotowe, że upływ nawet terminu 30 letniego nastąpił z dniu 27 maja 2020r., a zatem nawet przed datą wyrokowania przez Sąd pierwszej instancji. Brak jest natomiast jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, aby posiadanie urządzeń przesyłowych przez stronę pozwaną nie było kontynowanie do powyższej daty jak i w okresie późniejszym. Zupełnie niezależnie natomiast już od powyższych rozważań i tylko dodatkowo należy wskazać, że upływ 30 letniego terminu zasiedzenia miał też miejsce na dzień wyrokowania przez Sąd Okręgowy, licząc powyższy termin nawet od drugiej ze wskazywanych dat, tj. od 7 stycznia 1991 r. Zauważyć przy tym należy, że wniesiony przez stronę powodową pozew w niniejszej sprawie o zapłatę z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, nie przerwał biegu zasiedzenia służebności. Wytoczenie bowiem przez właściciela nieruchomości przeciwko posiadaczowi służebności przesyłu, a przed dniem 3 sierpnia 2008 r. przeciwko posiadaczowi służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, powództwa o zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności, nie przerywa biegu jej zasiedzenia. Przyjmuje się bowiem, że czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia prawa w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 w związku z art. 292 i 175 k.c. jest każde zachowanie właściciela nieruchomości przed właściwym organem, zmierzające bezpośrednio do uregulowania stosunków prawnorzeczowych wykonywanej służebności lub do zaniechania wykonywania tej służebności. Nie odpowiada temu samo wystąpienie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności odpowiadającej służebności przesyłu, gdyż ani to roszczenie, ani jego realizacja nie zmienia relacji prawnorzeczowych właściciela z posiadaczem służebności, zwłaszcza że właściciel może nie żądać ustanowienia służebności, lecz wyłącznie wynagrodzenia na podstawie stosunku obligacyjnego (zob. uchwałę 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 26 listopada 2014r., III CZP 45/14 z uzasadnieniem). Zatem ani żądnie zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, ani też żądanie odszkodowania z tego tytułu, jak określił je w pozwie powód (choć jego twierdzenia oraz zgłaszane dowody w żadnym razie, choćby w jakikolwiek sposób, nie zmierzały do wykazania elementów odpowiedzialności odszkodowawczej, co skutkowało w rezultacie niekwestionowanym przyjęciem przez S. R., że żądanie powoda obejmowało jednak wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości, k. (...)odwr., str.(...) uzasadnienia), nie doprowadziły do przerwania biegu zasiedzenia. O ile natomiast wniesienie pozwu w niniejszej sprawie nie przerwało biegu zasiedzenia, to bieg taki zostałby przerwany zgłoszeniem żądania przez właściciela nieruchomości ustanowienia służebności przesyłu (zob. m. in. uchwałę Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2011r., III CZP 124/11). Powód natomiast, mimo pierwotnego złożenia takiego wniosku, w dniu 14 listopada 2018r., w sprawie (...) S. R. w Z. wniosek ten pismem złożonym 15 kutego 2019r. cofnął, co skutkowało umorzeniem postępowania postanowieniem z 5 marca 2019r., które uprawomocniło się z dniem 18 marca 2019r. Zgodnie natomiast z art. 203 § 2 w zw. z art. kpc wniosek (podobnie jak pozew) cofnięty nie wywołuje żadnych skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z wniesieniem wniosku (zob. m. in. H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.) „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, Tom III, komentarz do art. 512 kpc, Wyd. Lex). Gdy zatem strona pozwana nabyła jednak służebność przesyłu przez zasiedzenie, to zgłoszone pozwem w niniejszej sprawie żądanie zapłaty nie mogło podlegać uwzględnieniu. Właścicielowi nieruchomości obciążonej wskutek zasiedzenia służebnością przesyłu nie przysługuje bowiem roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z tej nieruchomości za okres poprzedzający zasiedzenie (zob. m. in. Uchwałę Sądu Najwyższego z 30 listopada 2016r., III CZP 77/16). Z tych zatem już przyczyn żądanie pozwu podlegało oddaleniu. Dodatkowo S. O. zauważa, że w judykaturze Sądu Najwyższego utrwalony jest już pogląd, że gdy urządzenia przesyłowe zostały posadowione przez przedsiębiorstwo państwowe na nieruchomości Skarbu Państwa w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej, przed powstaniem na rzecz innego podmiotu z mocy prawa użytkowania wieczystego gruntu, a taka sytuacja, jak wynika z prawidłowych i nie kwestionowanych ustaleń faktycznych miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, zarówno wieczystemu użytkownikowi, jak i przedsiębiorcy przesyłowemu nie przysługuje roszczenie o ustanowienie, w zakresie przebiegu tych urządzeń przesyłowych, służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego. W takim przypadku regulacja przez przedsiębiorstwo przesyłowe tytułu prawnego do korzystania z gruntu w zakresie służebności przesyłu powinna nastąpić w stosunku do właściciela takiej nieruchomości. Zainstalowanie urządzeń przesyłowych miało bowiem miejsce na nieruchomości, zatem w wyniku przekształceń własnościowych stało się jej ograniczeniem i obciążeniem odnoszonym się do prawa własności. W związku z tym podmiot, w stosunku do którego użytkowanie wieczyste powstało z mocy prawa lub na podstawie umowy zawartej z właścicielem i konstytutywnego wpisu w księdze wieczystej, nabył to prawo z istniejącym ograniczeniem nieruchomości, ma obowiązek trwałego znoszenia stanu ukształtowanego położeniem zainstalowanych na gruncie urządzeń przesyłowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa przesyłowego i czynności niezbędnych do zapewnienia prawidłowej ich eksploatacji. Istniejące w chwili powstania użytkowania wieczystego ograniczenia i obciążenia dotyczące prawa własności nieruchomości mają bezpośredni wpływ na sposób i zakres wykonywania użytkowania wieczystego. W efekcie użytkowanie wieczyste nie może kolidować z obciążeniami nieruchomości, które powstały przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste. W takich zaś okolicznościach faktycznych regulacja tytułu prawnego przedsiębiorcy przesyłowego do nieruchomości gruntowej - jako przedmiotu własności - w związku z przebiegiem urządzeń przesyłowych powinna nastąpić, jak już wyżej wskazano, w stosunku do właściciela nieruchomości, a nie w stosunku do użytkownika wieczystego. Żądanie bowiem użytkownika wieczystego skierowane przeciwko przedsiębiorcy przesyłowemu o ustanowienie służebności przesyłu wykracza poza zakres jego uprawnień wynikających z art. 233 k.c. Użytkownik wieczysty nie jest następcą prawnym właściciela, wobec czego powstanie użytkowania wieczystego ex lege lub umownie nie mogło doprowadzić do przejścia na niego praw i obowiązków w zakresie regulacji tytułu prawnego przedsiębiorcy przesyłowego do gruntu (zob. m. in. uchwałę z uzasadnieniem 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 16 maja 2017r. III CZP 101/16 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018r., III CZP 24/18). Zważywszy natomiast wskazany fakt braku uprawnienia użytkownika wieczystego, którym jest powód, do żądania, w okolicznościach rozstrzyganej sprawy, ustanowienia, z podanych wyżej przyczyn, służebności przesyłu, tym bardziej uznać należy, że brak jest podstaw, zważywszy na podaną wyżej motywację, do zgłaszania przez użytkowania jakichkolwiek roszczeń zapłaty wobec przedsiębiorcy przesyłowego, z tytułu korzystania, w tym bezumownego, z nieruchomości. Z powyższych względów S. O. na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok, poprzez oddalenie powództwa, w myśl art. 98 § 1 i 3 kpc orzekł o kosztach procesu (na które składało się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej i opłata skarbowa od pełnomocnictwa) oraz o obciążył powoda całością kosztów sądowych tytułem wydatków na opinie biegłego (art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sadowych w sprawach cywilnych, Dz. U. 2020r., poz. 755). O kosztach postępowania apelacyjnego (na które składało się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej) Sąd orzekł na podstawie powołanego art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 kpc.