Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Świdnicy

POSTANOWIENIE

Dnia 25 lutego 2021 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Piotr Rajczakowski (spr.)

Sędziowie: SO Grażyna Kobus
SO Maria Kołcz

Protokolant: Elżbieta Janus

po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2021 r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z wniosku Gminy P.

przy udziale D. Ż.

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w K.

z dnia 6 października 2020 r., sygn. akt (...)

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu
w K. do ponownego rozpoznania.

(...)

Sygn. akt II Ca 895/20

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 6 października 2020r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek Gminy P. w sprawie przy udziale D. Ż. o ustanowienie na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w K. (...), prowadzi księgę wieczystą nr (...), służebności drogowej polegającej na prawie przejścia i przejazdu przez nieruchomość (działkę nr (...)) położoną w W. (...), dla której Sąd Rejonowy w K. (...) prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiącą własność uczestnika postępowania D. Ż. (pkt I), zwrócił wnioskodawczyni 191,50 zł tytułem niewykorzystanej zaliczki na wydatki (pkt II) oraz zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania 480 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt III).

Sąd pierwszej instancji poczynił następujące ustalenia faktyczne: wnioskodawczyni Gmina P. jest właścicielem nieruchomości zabudowanej, w skład której wchodzi działka gruntu nr (...) o powierzchni (...)ha, położona w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w K. (...), prowadzi księgę wieczystą nr (...). Przedmiotowa nieruchomość nie ma zapewnionego bezpośredniego dostępu do drogi publicznej. Uczestnik postępowania jest właścicielem nieruchomości zabudowanej, stanowiącej działkę gruntu nr (...), położoną w W. (...), dla której Sąd Rejonowy w K. (...), prowadzi księgę wieczystą nr (...). Początkowo dojście do budynku położonego na nieruchomości wnioskodawczyni prowadziło z terenu sąsiedniego cmentarza. Następnie, dojście do tej nieruchomości (działki nr (...)) aleją od strony cmentarza zostało zablokowane przęsłami betonowego płotu. Od tego momentu mieszkańcy budynku położonego na działce nr (...) stale przechodzą przez nieruchomość uczestnika, pozostawiając swój samochód na placu manewrowym zlokalizowanym na nieruchomości uczestnika postępowania, co wywołuje liczne spory. W piśmie z dnia 21 maja 1993 r. skierowanym do B. Ż. – matki uczestnika postępowania i ówczesnej właścicielki nieruchomości położonej w W. 139, U. (...) w P. zerwał dalsze negocjacje w sprawie wykupu gruntu stanowiącego jej własność pod drogę do posesji przy ul. (...) w P. oraz wskazał, iż dojazd do tej posesji zostanie wytyczony na gruntach stanowiących własność Gminy P..

Strome nachylenie działki nr (...) – (...), wyklucza możliwość przejazdu przez tą działkę do działki nr (...). Uczestnik postępowania na terenie swojej nieruchomości, obejmującej działkę gruntu nr (...) prowadzi działalność gospodarczą. Planuje postawić na niej budynek gospodarczy na cele związane z tą działalnością. W dniu 20 stycznia 2020 r. uczestnik złożył w Starostwie Powiatowym w K. zgłoszenie zamiaru przystąpienia do budowy, wykonania robót budowlanych nie wymagających pozwolenia na budowę. Na działce odbywa się wzmożony ruch pojazdów klientów uczestnika, którzy korzystają z jego usług. Wytyczenie drogi dojazdowej do nieruchomości przy ul. (...) w P. możliwe jest od drugiej strony, przez działki o nr (...), które stanowią własność wnioskodawczyni.

Rozważając tak poczynione ustalenia faktyczne Sąd pierwszej instancji uznał, że wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie. Zgodnie z powołanym przez Sąd art. 145 § 1 k.c. jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (służebność drogi koniecznej). Treścią ustanowionej przez sąd służebności drogowej jest więc obciążenie jednej nieruchomości prawem używania jej w postaci przejścia, przejazdu lub przepędzania zwierząt hodowlanych, co umożliwia skomunikowanie nieruchomości (władnącej) z drogą publiczną lub z budynkami gospodarskimi, będącymi własnością właściciela nieruchomości władnącej, posadowionymi na innej jego nieruchomości. Zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej, co do zasady zawsze jest uzasadnione, z uwagi na interes ogólny, bowiem każda nieruchomość (gruntowa, budynkowa, lokalowa) powinna mieć zapewniony dostęp do drogi publicznej. Przedmiotowe roszczenie powstaje natomiast wówczas, gdy nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Oznacza to, że w rachubę wchodzić mogą dwie sytuacje: nieruchomość nie ma w ogóle połączenia z drogą publiczną lub budynkami gospodarskimi albo dostęp do nich wprawdzie istnieje, ale nie jest "odpowiedni", pod względem fizycznym (faktycznym), bądź prawnym. Wyrażenie „odpowiedni dostęp” nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę, tym samym konieczne jest sięgnięcie do potocznego znaczenia tego wyrażenia, a przede wszystkim konkretnych okoliczności danej sprawy.

Zadaniem Sądu pierwszej instancji było zatem ustalenie, czy nieruchomość zabudowana, w skład której wchodzi działka gruntu nr (...) o powierzchni (...)ha, położona w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w K. (...), prowadzi księgę wieczystą nr (...) posiada dostęp do drogi publicznej, a jeżeli tak, to czy dostęp ten jest odpowiedni.

W toku postępowania Sąd pierwszej instancji ustalił, iż od ponad 27 lat nieruchomość należąca do wnioskodawczyni nie ma dostępu do drogi publicznej. Początkowo dojście do budynku zlokalizowanego na przedmiotowej w sprawie nieruchomości prowadziło z terenu sąsiedniego cmentarza. Następnie, dojście do nieruchomości (działki nr (...)) aleją od strony cmentarza zostało zablokowane przęsłami betonowego płotu. Od tego czasu mieszkańcy budynku położonego na działce nr (...) stale przechodzą przez nieruchomość uczestnika, pozostawiając swój samochód na placu manewrowym zlokalizowanym na nieruchomości uczestnika postępowania. Sąd przy tym wskazał, iż wnioskodawczyni już w 1991 r. podjęła pewne kroki, w celu zapewnienia posesji przy ul. (...) w P. dostępu do drogi publicznej, niemniej jednak w wyniku braku porozumienia z ówczesnym właścicielem nieruchomości położonej w W. (...) – B. Ż., odstąpiła od zamiaru wykupu gruntu stanowiącego własność matki uczestnika postępowania. Co istotne, już wówczas wnioskodawczyni postanowiła usytuować dojazd do działki nr (...) na gruntach stanowiących jej własność. W toku oględzin przeprowadzonych w dniu 8 lipca 2020 r. na działkach należących do uczestników postępowania ustalono, iż możliwe jest wytyczenie drogi dojazdowej do nieruchomości położonej przy ul. (...) w P. od drugiej strony, tj. przez działki o nr (...), które stanowią własność wnioskodawczyni.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji okoliczności niniejszej sprawy jednoznacznie wskazują, iż uwzględnienie przedmiotowego wniosku byłoby nie tylko niezasadne ale wręcz niesprawiedliwe i sprzeczne z interesem uczestnika postępowania. Nie sposób pominąć, że ustanowienie drogi koniecznej prowadzi przede wszystkim do ograniczenia prawa własności właściciela nieruchomości obciążonej. Wobec tego osoba żądająca ustanowienia służebności drogi koniecznej powinna w pierwszej kolejności podjąć działania, aby usunąć owe utrudnienia, a zwłaszcza wykorzystać istniejące możliwości dojazdu do drogi publicznej przez własne grunty. Dopiero po wykluczeniu tego typu przedsięwzięć z uwagi na względy techniczne lub finansowe – uprawnione staje się uwzględnienie wniosku o ustanowienie służebności. Ustanowienie służebności drogi koniecznej zgodnie z wnioskiem doprowadziłoby natomiast do przerzucenia na uczestnika postępowania całego ciężaru związanego z zapewnieniem nieruchomości wnioskodawczyni dostępu do drogi publicznej, podczas gdy wnioskodawczyni nie podjęła żadnych konstruktywnych działań w tym zakresie, pomimo istniejących możliwości. Poczyniona przez Sąd pierwszej instancji analiza oraz rozważania wskazują, iż istnieje możliwość zapewnienia nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) dostępu do drogi publicznej bez konieczności ingerowania w prawo własności uczestnika postępowania.

Sąd ponadto wskazał, że strome nachylenie działki nr (...) – (...), wyklucza możliwość przejazdu przez tą działkę do działki nr (...) i nawet gdyby obciążyć ją służebnością obejmującą jedynie prawo do jej używania w postaci przejścia to stałoby to w sprzeczności z pełną treścią służebności drogi koniecznej, na którą składa się prawo wielokrotnego i nieograniczonego zarówno przejazdu, jak i przechodu ludzi, zwierząt oraz przegonu bydła. Wobec tego uwzględnienie wniosku jedynie w zakresie prawa przechodu wiązałoby się z koniecznością uregulowania dalszych kwestii, np. prawa do parkowania. Z okoliczności faktycznych sprawy wynika bowiem, że mieszkańcy budynku położonego na działce nr (...) stale przechodzą przez nieruchomość uczestnika, pozostawiając swój samochód na placu manewrowym zlokalizowanym na jego nieruchomości, co wywołuje liczne spory. Z tych przyczyn Sąd Rejonowy uznał wniosek za pozbawiony podstaw. Na podstawie art. 80 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 84 ust. 1 i 2 u.k.s.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Rejonowy zwrócił wnioskodawczyni kwotę 191,50 zł tytułem niewykorzystanej zaliczki na wydatki, a o kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 520 ust. 3 k.p.c. Na koszty poniesione przez uczestnika postępowania składały się koszty zastępstwa procesowego – 480 zł, ustalone na podstawie § 5 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 z późn. zm.).

Apelację od powyższego postanowienia wniosła wnioskodawczyni, zaskarżając je w całości i zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania cywilnego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj.:

a. art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie przez Sąd Rejonowy dopuszczenia z urzędu dowodów z opinii biegłych sądowych, w szczególności specjalności geodezja i kartografia, szacowanie nieruchomości, leśnictwo, ochrona środowiska i wartość lasów, a nadto budownictwa dróg i autostrad, w celu ustalenia możliwości wytyczenia drogi koniecznej zgodnie z żądaniem wnioskodawcy, a nadto w celu ustalenia innych alternatywnych wariantów ustanowienia drogi koniecznej dla działki (...) przy ul. (...) oraz oceny, czy możliwe jest wytyczenie drogi przez działki wnioskodawcy o nr (...) z jakim nakładem pracy i nakładem finansowym, które to opinie w okolicznościach niniejszej sprawy jawiły się jako niezbędne, a wręcz konieczne, a ponadto przemawiał za tym nader skomplikowany charakter przedmiotowej sprawy, który dotyczył problemu szerszego grona osób i co najważniejsze, ustalenie pewnych okoliczności stanu faktycznego, mógł zapewnić wyłącznie dowód z opinii biegłego sądowego, co w konsekwencji doprowadziło Sąd meriti nie tylko do istotnych błędów w ustaleniach faktycznych, wskazanych w pkt 3 zarzutów, ale przede wszystkim nierozpoznania istoty sprawy;

b. art. 278 § 1 k.p.c. poprzez niedopuszczalne połączenie przez Sąd Rejonowy funkcji sędziego i biegłego w sprawie, polegające na samodzielnym poczynieniu przez Sąd ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, które wymagały wiadomości specjalnych, tj. dowodów z opinii biegłych sądowych, a Sąd nie może takich ustaleń dokonywać samodzielnie, nawet jeśli posiada w określonej dziedzinie odpowiednie kwalifikacje i wiedzę;

c. art. 626 k.p.c. w zw. z art. 292 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez przeprowadzenie przez Sąd Rejonowy oględzin bez udziału ekspertów (biegłych sądowych) chociażby z dziedziny: geodezji i kartografii, leśnictwa, ochrony środowiska i wartości lasów, a nadto budowy dróg i autostrad, w sytuacji gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności niniejszej sprawy, przeprowadzenie oględzin w obecności biegłych powyższych specjalności jawi się jako niezbędne, a wręcz konieczne i co ważne, umożliwiłoby nie tylko przeprowadzenie efektywnego dowodu, ale również uzyskanie miarodajnych wiadomości popartych specjalistyczną wiedzą;

d. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz dokonanie jego dowolnej, a nie swobodnej oceny, a w szczególności dowodu z oględzin, które zdaniem wnioskodawczyni nie zasługują na walor pełnej wiarygodności, w sytuacji gdy Sąd Rejonowy oględziny, tak skomplikowanie ukształtowanych nieruchomości dokonał samodzielnie, nie posiadając przy tym żadnych kwalifikacji i wiedzy specjalistycznej, bez udziału biegłych sądowych, chociażby specjalności geodezja i kartografia, co uzasadnia przekonanie wnioskodawczyni, że tak przeprowadzony dowód nie sposób uznać za wiarygodny, a w szczególności mogący stanowić podstawę istotnych ustaleń faktycznych i co więcej, wnioski wypływające z tak przeprowadzonego dowodu w niektórych aspektach stoją w sprzeczności z faktami, stwierdzonymi innym materiałem dowodowym, co w konsekwencji doprowadziło Sąd meriti nie tylko od istotnych błędów w ustaleniach faktycznych, wskazanych w pkt 3 zarzutów, ale przede wszystkim do nierozpoznania istoty sprawy;

e. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i dokonanie jego nader dowolnej, a nie swobodnej oceny, a w szczególności brak prawidłowej oceny dołączonych do wniosku map ewidencyjnych, w sytuacji gdy z tych dokumentów, w sposób oczywisty wynika specyfika usytuowania terenów nieruchomości objętych wnioskiem, ich położenie i ukształtowanie terenu, co w konsekwencji doprowadziło Sąd meriti nie tylko do istotnych błędów w ustaleniach faktycznych, wskazanych w pkt 3 zarzutów, ale przede wszystkim do nierozpoznania istoty sprawy;

f. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i dokonanie jego nader dowolnej, a nie swobodnej oceny, a w szczególności brak prawidłowej oceny dowodu z zeznań świadka B. Ż. ( vide: nagranie z dnia (...)), które to zeznania w zakresie szeregu okoliczności, stwierdzonych przez Sąd winien dokonać nader wnikliwej oceny tak zebranego materiału dowodowego, co w konsekwencji doprowadziło Sąd meriti nie tylko do istotnych błędów w ustaleniach faktycznych, wskazanych w pkt 3 zarzutów, ale przede wszystkim do nierozpoznania istoty sprawy;

g. art. 232 zd. 1 k.p.c. poprzez niezasadne uznanie przez Sąd Rejonowy, iż wnioskodawczyni nie udowodniła przesłanek warunkujących ustanowienie drogi koniecznej;

h. art. 327 ¹ § 1 pkt 1-2 k.p.c. poprzez sporządzenie przez Sąd Rejonowy uzasadnienia, niespełniającego wymogów przewidzianych przez ustawodawcę, a w szczególności poprzez brak szczegółowego uzasadnienia, z jakich przyczyn przebieg służebności zaproponowany przez wnioskodawczynię nie jest możliwy, a nadto całkowity brak jakiejkolwiek oceny materiału dowodowego;

i. art. 520 § 3 k.p.c. poprzez niezasadne uznanie, iż między stronami postępowania widnieją sprzeczne interesy, w sytuacji gdy Uczestnik postępowania nie sprzeciwiał się ustanowieniu samej służebności drogi koniecznej, ale nie zgadzał się z możliwością jej wytyczenia i wyznaczenia na jego działce, co w ocenie Wnioskodawcy nie uzasadnia przyjęcia jednoznacznie stanowiska, iż interesy stron były sprzeczne;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a. § 3 pkt 28, § 3 pkt 29, § 3 pkt 31, § 3 pkt 32-33 uchwały nr (...) R. M. w P. z dnia 31 marca 2008 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego M. (...) wraz z załącznikiem nr 1 (rysunkiem planu przestrzennego), poprzez jego niezastosowanie jako aktu prawa miejscowego, powszechnie obowiązującego i w konsekwencji brak ustalenia przez Sąd Rejonowy faktycznego przeznaczenia terenów nieruchomości oznaczonych jako działki nr (...), które według oceny Sądu Rejonowego nadają się do wytyczenia drogi do działki o nr (...);

b. art. 145 k.c. poprzez niezasadne uznanie, że nie zostały spełnione przesłanki do ustanowienia na nieruchomości czczestnika D. Ż. (działce (...)) ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności drogi koniecznej na rzecz nieruchomości Wnioskodawcy (działki nr (...));

c. art. 6 k.c. poprzez niezasadne uznanie, że Wnioskodawca nie sprostał spoczywającemu na nim ciężarowi dowodowemu, w sytuacji gdy zaoferowany materiał dowodowy w sposób oczywisty wykazywał zasadność żądania zgłoszonego wnioskiem;

3. błędy w ustaleniach faktycznych, polegające m.in. na:

a. zaniechaniu ustalenia przez Sąd Rejonowy, w oparciu o wiadomości specjalne, wariantu przebiegu drogi koniecznej, zgodnie z żądaniem wnioskodawczyni, tj. przebiegającej częściowo przez nieruchomość uczestnika D. Ż. o nr (...) oraz częściowo przez działkę o nr (...) należącą do wnioskodawcy, a nadto zaniechaniu ustalenia innych, potencjalnych wariantów drogi koniecznej dla działki (...), przy uwzględnieniu zapewniania tej nieruchomości dostępu do drogi publicznej z jednoczesnym, jak najmniejszym obciążeniem sąsiednich działek;

b. błędnym, arbitralnym i bezrefleksyjnym przyjęciu, że wnioskodawczyni ma możliwości wytyczenia i wybudowania drogi dojazdowej do działki (...) przy ul. (...) na sąsiednich gruntach wnioskodawczyni, oznaczonych jako działki o nr (...), a nadto że powyższe działki są zdatne do wytyczenia przez nie drogi koniecznej do działki o nr (...), w sytuacji gdy powyższemu sprzeciwia się przeznaczenie powyższych nieruchomości (m.in. na rozbudowę cmentarza) oraz charakter owych działek (m.in. tereny leśne), określone w M. (...), który to akt prawa miejscowego Sąd Rejonowy winien uwzględnić z urzędu, a czego w realiach przedmiotowej sprawy całkowicie zaniechał zbadać;

c. zaniechaniu ustalenia przez Sąd Rejonowy zakresu koniecznych do przeprowadzenia, potencjalnych i niezbędnych prac budowlanych oraz adaptacyjnych, w celu ewentualnego wytycznie drogi koniecznej do działki (...) przez działki (...) oraz zaniechaniu ustalenia wartości (ceny) tych prac wraz z oceną opłacalności takiej inwestycji (porównanie wartości tych prac z wartością obciążenia nieruchomości uczestnika ograniczonym prawem rzeczowym, z jednoczesną oceną opłacalności takiej inwestycji);

d. zaniechaniu ustalenia istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okoliczności faktycznych (w oparciu o wiadomości specjalne), dotyczących:

1. faktycznej możliwości wytyczenia drogi koniecznej dla działki o nr (...) przez działkę Uczestnika postępowania o nr (...), przy jednoczesnym uwzględnieniu w projekcie drogi koniecznej działki o nr (...), stanowiącej własność wnioskodawczyni, przy jednocześnie najmniejszej uciążliwości projektowanej i wytyczanej drogi, dla nieruchomości uczestnika;

2. określenia możliwości wytyczenia drogi koniecznej (w ogóle) przez działki oznaczone nr (...), należące do wnioskodawczyni, a nadto zakresu koniecznych prac oraz nakładu finansowego niezbędnego do zrealizowania takiej inwestycji;

e. zaniechaniu ustalenia przez Sąd Rejonowy, w oparciu o akt powszechnie obowiązującego prawa, tj. M. (...) obszaru N. (...), Miasto P., zatwierdzony uchwałą nr (...) R. M. w P. z dnia 31 marca 2008 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego MPZP Nowy Z. – Centrum, faktycznego charakteru nieruchomości, należących do wnioskodawczyni, oznaczonych jako działki o nr (...) (m.in. tereny leśne, zakrzewione), a nadto ich przeznaczenia (m.in. pod rozbudowę Cmentarza) i tym samym niemożliwości wytyczenia na tych terenach drogi dojazdowej do działki o nr (...), lub nader dużych trudności i uciążliwości, w wytyczeniu takiej drogi, tj. przy poniesieniu dużych nakładów finansowych (co jawi się w ocenie wnioskodawczyni jako nader nieopłacalna inwestycja z perspektywy wartości obciążenia dla nieruchomości uczestnika);

f. zaniechaniu przez Sąd Rejonowy ustalenia w oparciu o materiał dowodowy, w tym o dowód z dołączonych map oraz dowód z oględzin, a nadto z zeznań świadka B. Ż. ( vide: nagranie z dnia (...), iż z części nieruchomości należącej do wnioskodawczyni, do chwili obecnej korzysta – nieodpłatnie – uczestnik postępowania, tj. z nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...), w sytuacji gdy ta nieruchomość realnie mogła stanowić część wytyczonej drogi koniecznej do nieruchomości o nr (...), objętej wnioskiem i w konsekwencji, służebność nie stanowiłaby tak istotnego obciążenia dla nieruchomości Uczestnika;

g. błędnym ustaleniu przez Sąd Rejonowy, iż działka o nr (...), należąca do uczestnika D. Ż., ma strome nachylenie pod kątem (...) i w konsekwencji tego niemożliwy jest przejazd przez tę działkę do działki wnioskodawcy o nr (...) w sytuacji, gdy taka okoliczność nie wynika z żadnego z zaoferowanych dowodów, a takim dowodem nie może być dowód z oględzin działki, przeprowadzony przez Sąd, albowiem w ocenie Wnioskodawcy, do oceny takiej okoliczności i do takich pomiarów, wymagane są wiadomości specjalne, których Sąd Rejonowy nie posiada i nie może swoimi ocenami zastępować takich pomiarów;

h. zaniechaniu przez Sąd Rejonowy ustalenia okoliczności, iż uczestnik postępowania – D. Ż. na działkach stanowiących jego własność prowadzi działalność gospodarczą w branży mechaniki samochodowej, a nadto planuje rozszerzyć działalność na wulkanizację oraz, że w ramach działalności gospodarczej jest nader wzmożony ruch samochodów na działce uczestnika i w konsekwencji możliwy jest przejazd samochodów przez działkę o nr (...), co również potwierdziła świadek B. Ż. ( vide: nagranie z dnia (...)).

Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawczyni wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez:

1. ustanowienie na rzecz każdorazowego właściciela nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą o nr (...) służebności drogowej polegającej na prawie przejścia i przejazdu przez nieruchomość (działkę (...)) położoną w W. (...) (...)-(...) P., dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą nr (...) stanowiącą własność D. Ż.;

2. zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania przez Sądem pierwszej instancji, w tym kosztów zastępstwa prawnego wg norm przepisanych;

3. zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego, za instancję odwoławczą, wg norm przepisanych;

4. ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Wnioskodawczyni wniosła ponadto o dopuszczenie i przeprowadzenie przez Sąd drugiej instancji dowodu z opinii biegłych sądowych o specjalności:

1. geodezja i kartografia na okoliczność:

i. potencjalnego projektu drogi koniecznej, przebiegającej przez teren nieruchomości należącej do Uczestnika D. Ż. (działka nr (...)), przy uwzględnieniu w przebiegu tego wariantu drogi koniecznej działki wnioskodawczyni o nr 26/1, z jednoczesnym określeniem jak najmniejszej uciążliwości dla nieruchomości uczestnika, a nadto innych alternatywnych wariantów przebiegu tej drogi;

ii. potencjalnych innych i alternatywnych wariantów przebiegu drogi koniecznej dla nieruchomości o nr 26/3, w tym też ustalenia, czy możliwym byłoby wytyczenie drogi dla działki (...) przez działki o nr (...), uwzględniając ich charakter i przeznaczenie w M. (...) oraz zakresu koniecznych do wykonania w tym celu prac adaptacyjnych i inwestycyjnych oraz ich potencjalnych kosztów;

iii. wskazania, która opcja przebiegu drogi koniecznej byłaby opcją najwłaściwszą pod względem ekonomicznym oraz o najmniejszej uciążliwości dla nieruchomości;

2. szacowanie wartości nieruchomości – na okoliczność wyliczenia należnego uczestnikowi postępowania D. Ż. wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej na nieruchomości należącej do uczestnika;

3. leśnictwo, ochrona środowiska i wartość lasów oraz budowa dróg i autostrad (opinia łączna) – na okoliczność zakresu prac adaptacyjnych, budowlanych i inwestycyjnych, ich charakteru oraz wartości (nakład finansowy) tych prac, na nieruchomościach oznaczonych jako działki (...), koniecznych do przeprowadzenia w celu wytyczenia oraz wybudowania potencjalnej, alternatywnej drogi koniecznej dla działki oznaczonej jako działka (...), aby uzyskać dla niej dostęp do drogi publicznej.

Wnioskodawca wniósł także o przeprowadzenie dowodu z M. (...)obszaru N. (...), Miasto P., zatwierdzonego uchwałą nr (...) R. M.w P. z dnia 31 marca 2008 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego M. (...)

Sąd Okręgowy rozpoznając apelację zważył co następuje. Apelacja wnioskodawczyni podlegała uwzględnieniu, co prowadziło do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Przy czym w ocenie Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie zachodziły obie przesłanki uchylenia zaskarżonego orzeczenia z art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 kpc, tj. nierozpoznanie istoty sprawy jak i potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, co uzasadniało uwzględnienie ewentualnego wniosku apelacji. Rozpoznając wniosek o ustanowienie drogi koniecznej Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności powinien był rozstrzygnąć czy istniejący dostęp do drogi publicznej, przez wskanowane tak przez uczestnika jak i przez wnioskodawczynię, działki o nr (...) (działka nr (...), co wynika ze zgodnych oświadczeń pełnomocników wnioskodawczyni i uczestnika na rozprawie apelacyjnej już nie istnieje, a w wyniku jej podziału powstała m. in. działka nr (...)) jest odpowiedni, a gdy nie to czy istnieje możliwość jego przystosowania, w jaki sposób oraz jakim kosztem. Oczywistym jest bowiem, że gdy dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni, regułą powinno być przystosowanie go do użytku, a nie ustanowienie służebności drogi koniecznej innym szlakiem, chyba że przystosowanie takie byłoby niemożliwe lub wymagałoby niewspółmiernych i nieopłacalnych nakładów (art. 145 § 1 k.c., zob. m. in. postanowienie Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2004r., I CK 552/03). Natomiast ustalenie, czy dostęp jest "odpowiedni", jest kwestią stanu faktycznego i jego oceny przez sąd. Ocena ta zazwyczaj wymaga jednak wiadomości specjalnych, którymi sąd nie dysponuje (zob. Jacek Gudowski (red.), „Kodeks cywilny. Komentarz. Tom II. Własność i inne prawa rzeczowe”, wyd. II, Wyd. Lex, 2016r., komentarz do art. 145 kc, teza 12). Przy czym w rozpoznawanej sprawie złożoność problemu polega nie tylko na konieczności ustalenia możliwości technicznych urządzenia odpowiedniego dostępu do drogi publicznej i kosztów tego dostępu, ale także przy uwzględnieniu treści miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (a którego Sąd pierwszej instancji ogóle, jako prawa miejscowego, nie miał na względzie) oraz specyfiki przeznaczenia w nim działek (...), a także rozwadze musi podlegać podnoszona przez uczestnika w odpowiedzi na apelację kwestia ewentualnej możliwości zmiany tego planu, a z drugiej strony złożoność i długotrwałość tego procesu (a w nim uzależnienie istotnych czynności Gminy w tym przedmiocie od uzgodnień, opinii i konsultacji z innymi podmiotami), podnoszona w piśmie wnioskodawczyni złożonym w postępowaniu apelacyjnym z 11 stycznia 2021r. (k. 111 - 112). Dla poczynienia tych ustaleń niezbędne zaś było w pierwszej kolejności dopuszczanie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu geodezji , a w przypadku wskazania przez tego biegłego na taką potrzebę, także biegłego z zakresu leśnictwa i ochrony środowiska , gdyż powyższy dostęp w znacznej części musiałby zostać urządzony przez tereny obecnie zalesione (a po części przeznaczone pod rozbudowę cmentarza, jak wynika z dołączonego do apelacji wyrysu z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - (...)) co wynika już ze zdjęć z powszechnie dostępnych portali internetowych, a w takiej sytuacji przeprowadzone przez Sąd oględziny nieruchomości były dowodem nie mającym znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż w żaden sposób nie dawały Sądowi podstaw do wnioskowania, a w konsekwencji rozstrzygania o kwestii odpowiedniego dostępu działki (...) do drogi publicznej przez działki (...), bez zasięgnięcia wiadomości wymagających wiedzy specjalnej. Sąd Okręgowy przy tym zauważa, że w sytuacji gdyby z powyższych opinii wynikało, że już sama treść miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wykluczałaby możliwość dostępu działki (...) przez działki (...) do drogi publicznej, a zmiana tego planu, jak już wyżej wskazano, byłaby procesem złożonym i długotrwałym, to Sąd Rejonowy powinien był zbadać jakie dokładnie okoliczności były przyczyną przyjęcia planu nie dającego możliwości powyższego skomunikowania działki (...) z drogą publiczną i co przemawiało (w szczególności jaki interes publiczny) za przyjęciem planu takiej treści (czy np. potrzeba przeznaczenia tego gruntu na rozbudowę cmentarza, czy względy ochrony przyrody, czy też względy ekonomiczne związane ze znacznymi kosztami takiego skomunikowania). Ta ostania kwestia mogłaby natomiast zostać rozstrzygnięta, w odniesieniu do ustalenia możliwości technicznych oraz kosztów urządzenia powyższego dostępu, poprzez dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budowy dróg oraz wyceny takich robót. Sąd Okręgowy zauważa przy tym, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego, odmiennie niż we wcześniejszej linii orzecznictwa, prezentowany jest pogląd, iż w sytuacji braku dostępu nieruchomości do drogi publicznej nawet w wyniku własnego niedbalstwa właściciela, czy jego zawinionego działania, to i tak nie jest on pozbawiony możliwości skutecznego domagania się ustanowienia służebności drogi koniecznej, gdyż przepis art. 145 k.c. nie zawiera postanowień, które odbierałyby właścicielowi możność domagania się takiego ustanowienia drogi koniecznej, nawet w takich przypadkach (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2003r., V CK 396/02). W ocenie Sądu Okręgowego wydaje się jednak, że rozpoznając wniosek o ustanowienie służebności drogi koniecznej, sąd powinien brać pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy: zarówno przyczynę, wskutek której nieruchomość została pozbawiona dostępu do drogi publicznej (co uzasadniałoby w niniejszej sprawie wskazane powyżej zbadanie przyczyn uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w sytuacji gdyby w opiniach, o których wyżej mowa, zostało wskazane, że w istocie ustanowienie takiego dostępu, wobec treści planu, nie jest możliwe), jak i istniejącą obecnie możliwość ustanowienia tego dostępu, co z kolei uzasadniało dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budowy dróg oraz wyceny takich robót. (zob. powołany komentarz J. Gudowskiego (red.), teza 12). Sąd Okręgowy miał przy tym na względzie treść powoływanego wielokrotnie przez uczestnika pisma Gminy z 21 maja 1993r. (k. 32), w którym wobec stanowiska poprzedniczki prawnej uczestnika (jego matki), zaniechano dalszych negocjacji w przedmiocie wykupu od niej gruntu pod drogę „do posesji przy ulicy (...) w P.” oraz stwierdzono, że dojazd m. in. do tej posesji zostanie usytuowany na gruntach stanowiących własność Gminy. Takie jednak stanowisko Gminy wyrażone już prawie 28 lat temu, nie zwalniało Sądu Rejonowego z wyżej wskazanych względów, od przeprowadzenia wcześniej wskazanego postępowania dowodowego, poczynienia na jego podstawie ustaleń w powyższej określonych kierunkach i ich rozważenia, a i wyjaśnieniu powinno było podlegać jakie to stanowisko B. Ż. nie mogło zostać zaakceptowane przez Gminę i z jakich względów, gdyż ustalenie przez Sąd w uzasadnieniu, że to Gmina zerwała negocjacje co do wykupu działki budzi wątpliwości w świetle treści powyższego pisma, które wymagały wyjaśnienia. Nie mogło też mieć decydującego znaczenia w niniejszej sprawie podnoszenie przez uczestnika, że Gmina wynajęła pomieszczenia w budynku na działce (...) na cele mieszkalne osobom niezwiązanym z obsługą cmentarza, bez jednoczesnego zapewnienia dostępu do drogi publicznej. Tymczasem budynek ten na cele mieszkalne był wykorzystywany, jak wynika z odpowiedzi na wniosek, już przez dziadka uczestnika, a następnie jego syna (wujka uczestnika), a to że jednocześnie dziadek uczestnika wykonywał zawód grabarza (co wskazał uczestnik w odpowiedzi na wniosek), a wujek zajmował się produkcją nagrobków (jak wynika z oświadczenia D. Ż. na rozprawie apelacyjnej), nie miało istotniejszego znaczenia. Istotne zaś jest to, że również przodkowie uczestnika, korzystając z nieruchomości również w celach mieszkalnych, widzieli konieczność skomunikowania działki (...) z drogą publiczną (co także wynika z oświadczenia uczestnika na rozprawie apelacyjnej) przez zakup działek, które stanowią obecnie własność D. Ż. lub jego matki B. Ż., o czym także w dalszej części rozważań. Po drugie równocześnie z powyższymi ustaleniami Sąd Rejonowy powinien był także ustalić możliwość ustanowienia drogi koniecznej w sposób wskazany we wniosku oraz w apelacji, a zatem przez działkę uczestnika postępowania, przy możliwym najmniejszym obciążeniu tej działki. Przy czym znowu dla poczynienia tych ustaleń niezbędne było dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu geodezji oraz biegłego o specjalności budowa dróg i wycena takich robót. Bowiem takie ustalenia pozwoliłby dopiero na dokonanie oceny, czy wyżej wskazane ustalenia dotyczące przystosowania dostępu do działki (...), przez działki wnioskodawcy: (...) wymagałoby niewspółmiernych i nieopłacalnych nakładów w porównaniu do nakładów jakie byłby potrzebne do urządzenia drogi koniecznej w zakresie przejazdu i przechodu przez działkę uczestnika (zob. powołane wyżej postanowienie Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2004r., I CK 552/03). Bez zasięgnięcia wiadomości specjalnych rozstrzygnięcie tej kwestii nie jest zaś możliwe, a znowu za nie mający znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy uznać należało dowód z oględzin nieruchomości, w których lakonicznie stwierdzone zostało, że nachylenie na podjeździe na działce uczestnika (...) wynosi ok. (...)(przy czym niewiadomy jest sposób dokonania pomiaru) oraz że przez powyższą działkę nie da się dojechać do nieruchomości wnioskodawczyni. Zauważyć przy tym należy, że jak wynika z treści wniosku, którego żądanie wnioskodawczyni podtrzymała przedstawiając swoje stanowisko przed zamknięciem rozprawy poprzedzającej wydanie zaskarżonego postanowienia (co wynika z elektronicznego zapisu rozprawy na płcie CD – k.(...)), jak i z apelacji, domaga się ona ustanowienia służebności drogi koniecznej polegającej na prawie przejazdu i przechodu. Nie ma zaś żadnych podstaw do przyjęcia, jak wydaje się uważać uczestnik w odpowiedzi na apelację, że wnioskodawczyni zmodyfikowała wniosek na skutek złożenia w czasie oględzin przez jej pełnomocnika oświadczenia o treści, z której wynikało „że służebność drogi koniecznej ograniczałaby się do możliwości dojścia”. Oświadczenie to bowiem ani nie odpowiada wymaganej formie zmiany wniosku przewidzianej w kpc (art. w zw. 193 § 2 ^{( 1 )}w zw. z art. 13 § 2 kpc), jak również nie ma podstaw, aby przyjąć taką skuteczną zmianę, zważywszy na formę gramatyczną tego oświadczenia („ograniczałaby się”) jak i okoliczności jego złożenia – do protokołu oględzin, a wreszcie wskazywane już odmienne żądanie zawarte we wniosku, żądanie zgłoszone na ostatniej rozprawie w postępowaniu pierwszoinstancyjnym i w apelacji, także przeczą temu, aby wnioskodawczyni miała dokonać w ten sposób skutecznej zmiany wniosku. Sąd Rejonowy nie miał również w ogóle na względzie i nie rozważył, co skarżąca wielokrotnie podnosi w apelacji, że dostęp w ramach ustanowionej na działce uczestnika drodze koniecznej, do działki (...), obywałby się z wykorzystaniem należącej do wnioskodawczyni działki nr (...), co niewątpliwie zmniejszałoby w jakimś stopniu uciążliwość przebiegu tej drogi przez działkę uczestnika nr (...), a oznaczenie tej działki na fotografii (...) dołączonej do pisma uczestnika z (...)., złożonego w postepowaniu apelacyjnym, wydaje się do końca odpowiadać zobrazowaniu tej działki na mapach (m. in. (...)). Mając zaś na względzie możliwe najmniejsze obciążenie działki uczestnika, Sąd przede wszystkim powinien był przeprowadzić dowód z przesłuchania wnioskodawczyni i uczestnika (ewentualnie z innych zawnioskowanych przez strony dowodów), celem ustalenia potrzeb uczestnika w związku z korzystaniem przez z jego nieruchomości i możliwości wzniesienia budynku gospodarczego w innej, niekolidującej z potencjalną drogą konieczną, części działki, a o czym też mógłby wypowiedzieć się w sporządzonej opinii biegły z zakresu geodezji. Nie bez znaczenia wydaje się być przy tym okoliczność, że zgłoszenie budowy budynku nastąpiło przez uczestnika niemal równocześnie ze złożeniem przez wnioskodawczynię wniosku w niniejszej sprawie i nie jest przy tym w nim określona jego lokalizacja na nieruchomości. Jak się zatem wydaje, na obecnym, co należy podkreślić, etapie postępowania, tego rodzaju działania uczestnika mogły zmierzać do podejmowania czynności mających na celu kreowanie okoliczności przemawiających za zasadnością przyjęcia naruszenia jego istotnych interesów w przeprowadzeniu drogi koniecznej przez jego działkę. Zakupione zaś przez niego w grudniu 2019r. materiały objęte fakturą dołączoną do złożonego w postepowaniu apelacyjnym pisma z 15 lutego 2021r. (k. (...)), nie stanowiły materiałów na budowę powyższego budynku, który blokowałby wskazywany przez wnioskodawczynię przebieg drogi koniecznej, a były to materiały (kostka brukowa i obrzeża trawnikowe), jak wskazał uczestnik, na remont placu manewrowego, a którego modernizacja, w sytuacji ustanowienia drogi koniecznej na działce uczestnika, podlegałaby uwzględnieniu przy określeniu należnego uczestnikowi wynagrodzenia. Na marginesie zaś już tylko Sąd Okręgowy dostrzega, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że jeżeli występują przesłanki przeprowadzenia drogi przewidziane w art. 145 § 2 i 3 k.c., droga konieczna może być przeprowadzona przez nieruchomość sąsiednią nawet wtedy, gdy istnieje konieczność rozbiórki już istniejącego na tej nieruchomości budynku, wzniesionego na podstawie pozwolenia na budowę albo bez takiego pozwolenia, ale którego budowa została zalegalizowana na podstawie art. 49 i nast. ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1409 ze zm., zob. postanowienie Sądu Najwyższego z listopada 2014r., III CZ 74/14.). Sąd Okręgowy zwraca nadto uwagę, na pogląd orzecznictwa wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z 14 maja 2014r., III CZP 14/14, że odpowiedni dostęp do drogi publicznej (art. 145 § 1 k.c.) powinien obejmować także możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych, chyba że nie uzasadniają tego potrzeby nieruchomości władnącej, konfiguracja granic, ukształtowanie terenu lub interes społeczno-gospodarczy. Co do możliwości wykonania takiego wjazdu z uwagi na ukształtowanie terenu, jak już wyżej wskazano, powinni wypowiedzieć się biegli z zakresu geodezji oraz z zakresu budowy dróg i wycena takich robót . Natomiast mając na względzie oświadczenie uczestnika na rozprawie apelacyjnej, wskazujące na wielkość budynku na działce (...) oraz istnienie w nim trzech lokali mieszkalnych, to potrzeby nieruchomości władnącej oraz interes społeczno – gospodarczy, na obecnym etapie rozpoznania sprawy, nie wydają się przemawiać za ustanowieniem dla niej jedynie służebności przechodu przez działkę uczestnika, już chociażby z uwagi na problemy z parkowaniem samochodów przez mieszkańców budynku Gminy, który na chwilę obecną jest zamieszały, co również wynika z oświadczenia uczestnika na rozprawie apelacyjnej (niekwestionowanego przez pełnomocnika wnioskodawczyni), tylko częściowo, a taki stan z pewnością ulegnie zmianie, wobec podnoszonego, także na tej rozprawie, przez pełnomocnika wnioskodawczyni deficytu lokalowego w Gminie P.. W takiej sytuacji, mając na uwadze interes społeczno – gospodarczy – art. 145 § 3 kc (i przy braku wskazań dla rozważnego wyżej przystosowania dostępu działki (...) do drogi przez działki (...)) Sąd powinien był rozważyć ewentualne ustanowienie innej drogi koniecznej, być może przez działki innego właściciela, o czym w dalszej części rozważań. Po trzecie oczywistym jest, że skoro nieruchomość uczestnika została nabyta przez jego poprzedników prawnych od Skarbu Państwa, a działka (...) również ówcześnie była własnością Skarbu Państwa (co m. in. wynika z odpowiedzi na wniosek oraz oświadczeń uczestnika na rozprawie apelacyjnej), to niewątpliwie w myśl dyspozycji przepisu art. 145 § 2 zdanie drugie kc, rozważanie przeprowadzania drogi koniecznej w pierwszej kolejności powinno nastąpić, przez działkę która była przedmiotem czynności, skutkującej potrzebą ustanowienia tejże drogi koniecznej. Przy czym czynność prawna w rozumieniu powołanego przepisu może polegać zarówno na rozporządzeniu nieruchomością, która dotychczas stanowiła część gruntu objętego jedną księgą wieczystą, jak i na rozporządzeniu jedną z sąsiadujących ze sobą nieruchomości objętych osobnymi księgami wieczystymi, które to nieruchomości należały do tego samego właściciela (zob. Małgorzata Balwicka – Szczyrba, Grzegorz Karaszewski, Anna Sylwestrzak „Sąsiedztwo nieruchomości”, Komentarz do art. 145 kc, Wyd. Lex 2014r.). Zatem w wypadku przewidzianym w art. 145 § 2 zd. 2 k.c. drogę konieczną przeprowadza się przez wspomniany tam grunt, choćby przeprowadzenie drogi przez inny grunt powodowałoby dla tego gruntu mniejszy uszczerbek niż dla gruntu, który był przedmiotem czynności prawnej. Omawiany wyjątek, dokonany w imię zasad współżycia społecznego, nie może jednak iść tak daleko, żeby naruszał interes społeczno-gospodarczy (art. 145 § 3 k.c.). Jeżeliby zatem przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, powodowałoby dla tego gruntu znacznie większy uszczerbek niż dla innego gruntu, to z punktu widzenia interesu społeczno-gospodarczego nie byłoby dopuszczalne przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej i droga musiałaby być przeprowadzona przez inny grunt (zob. m. in. postanowienia Sądu Najwyższego: z 11 marca 1970r., III CRN 36/70 i z 2 kwietnia 2014r., IV CSK 450/13). W takiej zaś sytuacji Sąd może wytyczyć drogę konieczną przez nieruchomość właściciela, przeciwko któremu żądanie wniosku nie było skierowane, jednakże tylko po wezwaniu go do wzięcia udziału w postępowaniu (zob. m. in. Postanowienie Sądu Najwyższego z 28 maja 1971r., III CRN 109/71). Również ta kwestia, a zatem rozważania możliwości wytyczenia drogi koniecznej w sposób inny niż wskazany we wniosku, którym Sąd w tym względzie nie jest związany (zob. też uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2016r., III CZP 31/16, postanowienie Sądu Najwyższego z 12 października 2011r., II CSK 94/11 oraz uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 2 kwietnia 2014r., IV CSK 450/13), nie została przez Sąd Rejonowy w ogóle rozważona, ani nie były w tym przedmiocie czynione żadne ustalenia, a również do poczynienia takich ustaleń i rozważań niezbędne było zasięgnięcie wiadomości specjalnych poprzez przeprowadzenie co najmniej dowodu z opinii biegłego z zakresu geodezji, a w miarę potrzeby także biegłego z zakresu budowy dróg i wycena takich robót . Nie uprzedzając natomiast ewentualnego sposobu zaprojektowania przez biegłego geodetę innego niż przez działkę uczestnika przebiegu drogi koniecznej do działki nr (...), Sąd Okręgowy zauważa, że jak wynika z oświadczenia uczestnika na rozprawie apelacyjnej, przylegająca do działki nr (...) działka nr (...), jak i granicząca bezpośrednio z drogą publiczną działka nr (...), stanowią własność matki uczestnika postępowania i również one, podobnie jak działka uczestnika, zostały nabyte od ówczesnego właściciela także działki (...) – Skarbu Państwa. Zatem również powyższe działki matki uczestnika, jako będące przedmiotem czynności skutkującej potrzebą ustanowienia drogi koniecznej, podlegają dyspozycji przepisu art. 145 § 2 zdanie drugie kc, z uwzględnieniem wyżej poczynionych uwag co do działek D. Ż.. W sytuacji natomiast ostatecznego rozstrzygnięcia czy i przez którą z nieruchomości (w przypadku gdy, o czym już wyżej, przystosowanie dostępu przez działki (...) byłoby niemożliwe lub wymagałoby niewspółmiernych i nieopłacalnych nakładów) powinna przebiegać droga konieczna, Sąd powinien był dopuścić i przeprowadzić dowód z opinii biegłego zakresu wyceny nieruchomości na okoliczność ustalenia wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości obciążonej. Przy czym gdyby miała być to droga przebiegająca przez nieruchomość uczestnika, to uwzględnieniu przy ustaleniu wysokości tego wynagrodzenia powinien podlegać też sposób korzystania przez niego z nieruchomości – również na prowadzenie na niej działalności gospodarczej. Przy czym wysokość tego wynagrodzenia łącznie z kosztami przystosowania wjazdu przez działkę uczestnika na działkę (...) – którego, wnioskodawczyni się domaga i które też byłby połączone ze znacznym nakładem (a który także musiałby zostać poniesiony przez Gminę) i tak mogłaby być niższa niż, jak się wydaje, jeszcze wyższe koszty przystosowania dostępu do drogi publicznej przez działki (...), co jednak, o czym już wyżej, musi być najpierw poddane opiniowaniu przez biegłych. Jak już wskazane zostało na wstępie rozważań, w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji dopuścił się i nierozpoznanie istoty sprawy jak i zachodziła potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 kpc). Rozpoznanie istoty sprawy w jej okolicznościach nie mogło bowiem nastąpić bez poczynienia ustaleń faktycznych w szczegółowo wyżej wskazanych kwestiach, a te ustalenia z kolei nie mogły zostać poczynione przede wszystkim bez zasięgnięcia wiadomości specjalnych biegłych z zakresu, także wyżej określonych, wielu specjalności. Nierozpoznanie istoty sprawy następuje bowiem w sytuacji dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i przy konieczności czynienia przez sąd odwoławczy po raz pierwszy ustaleń faktycznych, co czyni koniecznym uchylenie orzeczenia sądu pierwszej instancji z uwagi na obowiązek respektowania konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego. Innymi słowy uzupełnienie dowodów w postępowaniu drugoinstancyjnym nie oznacza zastąpienia sądu pierwszej instancji w prawidłowym rozpoznaniu sprawy co do jej istoty, gdyż wówczas proces stawałby się w rzeczywistości jednoinstancyjny (zob. m. in. postanowienia Sądu Najwyższego: z 20 lutego 2015r., V CZ 119/14 i z 13 listopada 2014r., V CZ 73/14 oraz Małgorzata Manowska (red.) „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz” Tom I., Wyd. Lex, komentarz do art. 386 kpc). W niniejszej sprawie poczynienie przez Sąd Odwoławczy ustaleń na podstawie powyższych opinii biegłych, zeznań uczestników, czy ewentualnie jeszcze innych dowodów, prowadziłoby zaś ewidentnie do konieczności poczynienia ustaleń i rozważenia wszystkich przesłanek ustanowienia drogi koniecznej jak i jej ewentualnego przebiegu oraz należnego wynagrodzenia za jej ustanowienie, po raz pierwszy przez Sąd drugiej instancji, a Sąd Okręgowy podziela powyższe stanowisko Sądu Najwyższego co do niedopuszczalności takiego stanu rzeczy, co już musiało prowadzić do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Sąd Okręgowy nadto zauważa, że w judykaturze prezentowany jest pogląd, iż już samo niedokonanie przez sąd pierwszej instancji w sprawie o ustanowienie służebności ustaleń dotyczących wysokości wynagrodzenia oznacza nierozpoznanie istoty sprawy uzasadniające uchylenie postanowienia przez sąd drugiej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zatem już sama konieczność poczynienia po raz pierwszy ustaleń faktycznych co do wysokości należnego uczestnikowi postępowania wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności oznacza, że sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania ze względu na nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy (art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 kpc, zob. m. in. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2012r., I Cz 168/12). Jak już wcześniej wskazano w rozpoznawanej sprawie zachodzi także konieczność przeprowadzenia całości postępowania dowodowego w wyżej wskazanych kierunkach. Przy czym wymóg przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, w rozumieniu art. 386 § 4 kpc, weryfikowany jest z punktu widzenia sądu drugiej instancji. Istotne jest tu nie stwierdzenie, czy postępowanie dowodowe w ogóle w jakimś zakresie zostało przez sąd pierwszej instancji przeprowadzone, ale to, czy dowody te mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (zob. powołany Komentarz do art. 386 § 4 kpc M. Manowskiej i postanowienie Sądu Najwyższego z 13 listopada 2014r., III SZ 1/14, LEX nr 1554589). Dla ustalenia wszystkich przesłanek ustanowienia drogi koniecznej jak jej ewentualnego przebiegu oraz należnego wynagrodzenia za jej ustanowienie, dowody przeprowadzone przez Sąd Rejonowy w postaci oględzin nieruchomości, zeznań jednego świadka oraz z dokumentów, w ocenie Sądu Okręgowego, nie miały zaś znaczenia. W szczególności zaś na okoliczność potrzeb uczestnika w związku z korzystaniem przez niego z jego nieruchomości i podnoszoną przez niego w związku z tym kolizją w ustanowieniu drogi koniecznej, Sąd powinien, o czym już także wcześniej, przesłuchać samego uczestnika, gdyż zeznania w tym względzie świadka nie były ani wyczerpujące, ani precyzyjne (zob. też Postanowienie Sądu Najwyższego z 26 marca 2015r., V CZ 7/15). Odnośnie natomiast obu wyżej wskazywanych przesłanek z art. 386 § 4 kpc uchylenia postanowienia, Sąd Okręgowy wprawdzie dostrzega całkowitą bierność profesjonalnego pełnomocnika wnioskodawczyni w zakresie zgłaszania wniosków dowodowych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, które obszernie zostały zawarte dopiero w apelacji. Jednak ustanowienie drogi koniecznej następuje w postępowaniu nieprocesowym. Postępowanie w tym przedmiocie jest co prawda wszczynane na wniosek, sąd nie jest jednak związany treścią wniosku. Brak związania oznacza, że do sądu należy m. in. także wybór optymalnego wariantu przebiegu drogi, z uwzględnieniem kryteriów ustawowych, przy odniesieniu ich do okoliczności faktycznych. Dokonanie jednak takiego wyboru wymaga niejednokrotnie obszernego postępowania dowodowego, a nałożenie na sąd obowiązku działania z urzędu oznacza, że sąd nie może skutecznie powołać się na brak udowodnienia przez uczestnika danej okoliczności. Jeżeli jest ona istotna dla rozstrzygnięcia sprawy, a brak jest inicjatywy dowodowej uczestnika, sąd ma obowiązek dowód taki przeprowadzić z urzędu. Dowód z opinii biegłego ze względu na jej składnik w postaci wiadomości specjalnych jest zaś dowodem tego rodzaju, iż nie może być zastąpiony inną czynnością dowodową, np. przesłuchaniem świadka. Jeżeli więc - zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. - sąd może uzyskać wiadomości specjalne wyłącznie na skutek skorzystania z pomocy biegłego, to sąd dopuszcza się naruszenia art. 232 zdanie drugie k.p.c., jeżeli z urzędu nie przeprowadza dowodu z opinii biegłego, niezbędnego dla właściwej oceny zasadności zgłoszonego zarzutu bądź stanowiska. W razie więc braku odpowiedniej inicjatywy dowodowej strony dopuszczenie w takiej sytuacji dowodów z urzędu stanowi jedyny sposób przeciwdziałania niebezpieczeństwu oczywiście nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy (zob. m. in. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 2 kwietnia 2014r., IV CSK 450/13 oraz uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 17 maja 2019r., IV CSK 64/18). Zauważyć też należy, że utrzymanie w obrocie prawnym skarżonego postanowienia, skutkowałoby na chwilę obecną co najmniej długotrwałym (o ile nie trwałym) pozbawieniem jakiegokolwiek dostępu mieszkańców budynku na działce nr (...) do drogi publicznej, a uczestnik postępowania, co wynika z kserokopii notatki policyjnej z 10 lutego 2021r. (k. (...)), rozpoczął już, przed prawomocnym zakończeniem niniejszego postępowania, prace budowlane, które wydawały się prowadzić do uniemożliwienia powyższego dostępu. Taki zaś stan sprawy także, niezależnie od powyższych rozważań, uzasadniał wskazane wyżej dopuszczenie przez Sąd dowodów z urzędu (zob. uzasadnienie powołanego wyżej postanowienia Sądu Najwyższego z 17 maja 2019r., IV CSK 64/18). Brak zatem brak przeprowadzenia przez Sąd Rejonowy, w wyżej wskazanym obszernym zakresie, postępowania dowodowego, stanowił uchybienie procesowe, które z wyżej wskazanych przyczyn skutkowało uchyleniem skarżonego postanowienia. Rozpoznając zatem sprawę ponownie Sąd Rejonowy dopuści i przeprowadzi wskazane wyżej dowody z opinii biegłych, zeznań wnioskodawczyni i uczestnika postępowania oraz inne dowody, które uzna za niezbędne, przede wszystkim celem ustalenia: czy i w jaki sposób oraz jakim kosztem możliwe jest przystosowanie odpowiedniego dostępu działki nr (...) do drogi publicznej, przez działki o nr (...), a gdyby przystosowanie takie było niemożliwe lub wymagałoby niewspółmiernych, nieopłacalnych nakładów, ustanowi drogę konieczną przez nieruchomość uczestnika, ewentualnie inną nieruchomość. Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy uchylił, na podstawie art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

(...)