Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Świdnicy

1.Przewodniczący:

1.SSR del. do SO Sebastian Kowalski

1.Protokolant:

1.Agnieszka Strzelczyk

Formularz UK 2

Sygnatura akt

IV Ka 813/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z 9 września 2024 r., sygn. akt II K 1396/23

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ obrońca

☐ oskarżony

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

1.4.  Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Oskarżyciel publiczny zarzucił zaskarżonemu wyrokowi niesłuszne niezastosowanie wobec Z. R. zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w myśl art.99 § 1 i 2 k.k. w zw. z art.39 pkt 3 k.k., podczas gdy warunki i właściwości osobiste oskarżonego, a zwłaszcza stwierdzone uzależnienie od alkoholu
i występowanie u niego takich objawów jak: upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu, występowanie zespołu abstynencyjnego, zwiększona tolerancja na alkohol, spożywanie alkoholu mimo przeszkód, doświadczenia głodu alkoholowego
i trudności w kontrolowaniu spożywania alkoholu, stwierdzony
u niego zespół otępienny wynikający m.in. z nadużywania alkoholu – rzutujące na zdolność Z. R. do kierowania pojazdami, szybkiego reagowania na drodze w przypadku ruchliwej drogi czy ewentualnego zagrożenia, co w powiązaniu z innymi jeszcze okolicznościami uzasadnia przekonanie, że zastosowanie wobec Z. R. zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych tytułem środka zabezpieczającego jest konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa innym uczestnikom ruchu drogowego, jak również dla samego oskarżonego.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Odnoszenie się do zarzutu apelacji jest przedwczesne, gdyż zaskarżony wyrok został wydany w postępowaniu sądowym przeprowadzonym nierzetelnie, skutkiem czego zaskarżony wyrok podlega - niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów uchyleniu – ze względu na konieczność powtórzenia w całości przewodu sądowego.

Tym niemniej podkreślić należy, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd pierwszej instancji powinien mieć na uwadze argumenty zawarte w apelacji prokuratorskiej i - gdyby przypisał sprawstwo oskarżonemu stwierdzając jego niepoczytalność tempore criminis – rozważyć potrzebę orzeczenia odpowiedniego środka zabezpieczającego.

Wniosek

Prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie wobec Z. R. na podstawie art. 99 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 39 pkt 3 k.k. zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych i utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku w pozostałej części.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wnioski apelacji nie mogły być uwzględnione, gdyż zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu w całości, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania.

3.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

3.1.

1.  W postępowaniu przed sądem pierwszej instancji 27 lutego 2024 r. Z. R. przedłożył sądowi zaświadczenie lekarskie i oświadczył, że choruje na padaczkę, ma kłopoty z pamięcią, bezsenność, nie pamięta od kiedy leczył się psychiatrycznie (k.35). Sąd postanowił wówczas dopuścić dowód z opinii biegłych psychiatrów mając wątpliwości i co do stanu zdrowia psychicznego tempore criminis i w czasie wydawania postanowienia (k. 35). Sąd wskazał biegłym psychiatrom termin do sporządzenia opinii: 29 marca 2024r.

2.  Nie dysponując jeszcze opinią biegłych psychiatrów 8 kwietnia 2024 r. Sąd Rejonowy w Kłodzku zdecydował się jednak prowadzić rozprawę główną pod nieobecność Z. R., a w obecności ustanowionego z urzędu obrońcy. Tego dnia otwarto przewód sądowy oraz poprzestano na odczytaniu wyjaśnień oskarżonego
i zeznań świadka ze względu na „ przyznanie się oskarżonego do winy” (k. 40).
Po tym sąd ogłosił przerwę w rozprawie.

3.  Tego samego dnia do Sądu Rejonowego w Kłodzku wpłynęła opinia biegłych psychiatrów, datowana na 7 kwietnia 2024 r., z której wynikało między innymi,
że rozpoznano u Z. R. zespół otępienny, w dacie zarzucanego czynu miał zniesioną zdolność rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania postępowaniem, a ponadto, że nie może brać udziału w toczącym się postępowaniu i nie może stawać przed sądem ze względu na stan zdrowia psychicznego (k. 42).

4.  Zapoznawszy się z opinią sąd pierwszej instancji procedował jednak dalej na rozprawie głównej nie zawiadamiając o niej oskarżonego. W rozprawie uczestniczył obrońca oskarżonego, zaś przed sądem wysłuchano jednego spośród psychiatrów wydających opinię w tej sprawie, który podtrzymał wnioski w niej zawarte i biegłą psycholog L. K. (k. 60). Po tym sąd odroczył rozprawę.

5.  Na ostatnim terminie rozprawy głównej 9 września 2024 r. oskarżony stawił się,
ale przewodnicząca poinformowała go, że w świetle opinii biegłych psychiatrów „ jego stawiennictwo przed Sądem Rejonowym w Kłodzku z uwagi na stan zdrowia nie jest wskazane”, po czym zdecydowała się prowadzić rozprawę w dalszym ciągu. Sąd wysłuchał biegłych psychiatrów i psychologa, nie wysłuchał oskarżonego. Jak wynika z treści protokołu rozprawy głównej (jej przebieg nie był nagrywany) – oskarżony
w ogóle nie zabierał głosu podczas tego posiedzenia sądu.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

Wskazane tu okoliczności wespół z treścią zeznań B. S. przekonują, że w tej sprawie nie zapewniono oskarżonemu rzetelnego procesu. Sąd prowadził postępowanie karne, procedując na rozprawie głównej w sprawie, w której z opinii biegłych psychiatrów jednoznacznie wynikało, iż oskarżony Z. R. nie mógł brać udziału
w postępowaniu i stawać przed sądem ze względu na stan zdrowia psychicznego. Następnie zaś wydał wyrok, w którym przypisał sprawstwo oskarżonemu i zastosował względem niego środek zabezpieczający.

4.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.5.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

4.1.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☒ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.  Uchylenie zaskarżonego wyroku było konieczne, gdyż postępowanie sądowe toczyło się przeciwko oskarżonemu, który – wedle uznanej przez sąd pierwszej instancji za rzetelną i wiarygodną opinii biegłych lekarzy psychiatrów – nie mógł brać udziału w toczącym się postępowaniu i stawać przed sądem z uwagi na stan zdrowia psychicznego. Pomimo takiej opinii sąd procedował na rozprawie głównej, na której części oskarżony nie było obecny, a jeżeli był – to nie dane mu było złożyć wyjaśnień, ustosunkować się do dowodów lub w ogóle zabrać głosu – za wyjątkiem głosów końcowych (po zamknięciu przewodu sądowego). Przy czym, jak wynika z zapisu w protokole rozprawy, oskarżony i wtedy nic nie powiedział (k. 79v.). Takie procedowanie naruszyło prawo oskarżonego do obrony w znaczeniu materialnym, a tym samym zasadę rzetelności procesu do tego stopnia, że konieczne jest powtórzenie całości przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji, choć i to pod warunkiem, że stan zdrowia oskarżonego poprawi się do tego stopnia, że będzie mógł stawać przed sądem.

2.  Sąd Rejonowy w Kłodzku przeprowadził w całości rozprawę główną w sytuacji, gdy udział oskarżonego w niej był wykluczony z uwagi na stan zdrowia psychicznego. Biegli psychiatrzy stwierdzili wszakże w opinii pisemnej (podtrzymanej w czasie ich przesłuchania i uznanej przez sąd za w pełni wiarygodną - k. 89), że ze względu na stan zdrowia psychicznego Z. R. w ogóle nie może brać udziału w toczącym się postępowaniu (k. 42). W tej sytuacji obowiązkiem sądu pierwszej instancji było rozważenie zawieszenia postępowania na podstawie art. 22 § 1 k.p.k. zwłaszcza,
że całe procedowanie na rozprawie głównej ewidentnie zmierzało do zastosowania względem niego środków zabezpieczających (co ostatecznie nastąpiło). Podkreślić należy, że niemożność udziału w procesie, uzasadniająca zawieszenie postępowania była w tej sprawie ściśle związana z oceną możliwości realizacji przez oskarżonego prawa do obrony (por. np. wyrok SN
z 17 marca 2015 r., V KK 337/14 oraz postanowienie SA w Krakowie z 7 listopada 2018 r., II AKz 589/18, postanowienie SN z 21 stycznia 1983 r., Rw 1222/82, OSNKW 1983, Nr 7–8, poz. 60).

3.  Od momentu otwarcia przewodu sądowego do jego zakończenia oskarżony ani razu nie zabrał głosu: albo procedowano pod jego nieobecność ze względu na niestawiennictwo, które sąd uznał za nieusprawiedliwione (k. 40), albo procedowano nie zawiadamiając oskarżonego o rozprawie głównej (k. 60 – bez wskazania podstawy prawnej do takiego postępowania), albo kiedy już się stawił na rozprawę - zakomunikowano mu, że jego stawiennictwo przed sądem nie jest wskazane, o nic nie zapytano, a jakąkolwiek wypowiedź umożliwiono dopiero po zamknięciu przewodu sądowego (k. 78-79). Mając taki obraz procedowania można się domyślać, że sąd pierwszej instancji zinterpretował art. 354 pkt 2 in fine k.p.k. („ podejrzany nie bierze udziału w posiedzeniu, jeżeli z opinii biegłych wynika, że byłoby to niewskazane, chyba że sąd uzna jego udział za konieczny; pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w posiedzeniu”) w taki sposób, że odniósł dyspozycję tego przepisu do procedowania na rozprawie głównej z udziałem oskarżonego, który nie może brać udziału w postępowaniu karnym z uwagi na stan zdrowia psychicznego. Taki sposób interpretowania wskazanego przepisu, jako statuującego wyjątek od zasady, że oskarżony ma prawo wziąć udział
w postępowaniu sądowym i aktywnie bronić się przed stawianym zarzutem, jest jednak błędny.

4.  Ani ustanowienie obrońcy z urzędu, ani stan zdrowia psychicznego oskarżonego, nie uprawnia do tego, aby pomijać umożliwienie rzeczywistego wykonywania przez oskarżonego prawa do obrony na rozprawie głównej. Każdy oskarżony ma prawo bronić się samodzielnie w toczącym się postępowaniu karnym – niezależnie od tego, czy korzysta z pomocy obrońcy i niezależnie od tego czy jest zdrowy lub chory. Zapewnienie przez sąd oskarżonemu prawa do obrony jest fundamentem rzetelnego procesu karnego (por np. wyrok SN z 2 grudnia 2015 r., III K 309/15). Procedując w sposób wskazany wcześniej sąd pierwszej instancji pozbawił oskarżonego prawa do obrony w toku całego przewodu sądowego, a to uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 437 § 2 zd. 2 in fine k.p.k.).

5.  Godzi się dodać, że sam fakt stwierdzenia przez psychiatrów, że ze względu na stan zdrowia psychicznego oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu karnym nie uzasadniałby zawieszenia postępowania karnego, gdyby sąd pierwszej instancji uniewinnił oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu albo miał podstawę do stwierdzenia, że przeszkoda w postaci choroby psychicznej wprawdzie zachodzi (zaburzenia otępienne są taką chorobą
w rozumieniu art. 22 § 1 k.p.k.; por.: post. SN z 21 stycznia 1983 r., Rw 1222/82, OSNKW 1983, Nr 7–8, poz. 60 i wyr. SN z 18 maja 1979 r., IV KR 92/79, OSNPG 1979, Nr 11, poz. 156), ale jest krótkotrwała – takich ocen lub ustaleń jednak Sąd Rejonowy w Kłodzku w tej sprawie nie dokonał. Tymczasem i zachowanie oskarżonego na rozprawie głównej, i treść zeznań jego opiekunki B. S. niebędącej przecież lekarzem („ jadę z oskarżonym do W. dla bezpieczeństwa, żeby tam nie zabłądził”, „ oskarżony (...) nie wie gdzie położył daną rzecz, nie pamiętał, że miał przyjechać na „nielegalu” do mnie” – k. 78v.), i treść opinii psychologa („ Z. R. cierpi na zespół otępienny, posiada znacznie obniżoną sprawność procesów poznawczych, uwagi, postrzegania, myślenia i pamięci” – k. 79) w powiązaniu z treścią opinii pisemnej biegłych lekarzy psychiatrów powinny skłonić Sąd Rejonowy w Kłodzku do rozważenia zawieszenia postępowania, a co najmniej przeprowadzenia szczegółowych badań pod kątem możliwości udziału Z. R. w postępowaniu przed sądem (i warunków w jakich to się może odbywać).

1.1.3.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy w Świdnicy powinien mieć w szczególności mieć na uwadze, że:

1)  w świetle opinii biegłych psychiatrów należy podjąć decyzję procesową w przedmiocie zawieszenia postępowania karnego na podstawie art. 22 § 1 k.p.k. z uwagi na chorobę psychiczną oskarżonego albo w przedmiocie uzyskania opinii po przeprowadzeniu badań przez lekarzy psychiatrów co do aktualnego stanu zdrowia psychicznego pod kątem możliwości udziału w postępowaniu sądowym - z uwzględnieniem ewentualnej możliwości prowadzenia postępowania w takich warunkach, jakie należałoby zapewnić oskarżonemu, aby mógł stawać przed sądem (niezależnie od udziału w postępowaniu obrońcy),

2)  jeżeli postępowanie z udziałem oskarżonego będzie możliwe – w razie ujawnienia potrzeby stosowania środków zabezpieczających, polegających na udziale oskarżonego w terapii
(w związku z możliwym umorzeniem postępowania karnego), warto nie tylko wysłuchać psychiatrów i psychologa na tę okoliczność, lecz także umożliwić oskarżonemu wypowiedzenie się co do jego udziału w terapii, skoro to on ma w niej uczestniczyć (a to jeszcze pod rygorem odpowiedzialności przewidzianej w art. 244b k.k.),

3)  powołując do opiniowania biegłych psychiatrów, niebędących biegłymi z listy prezesa sądu
i odbierając od nich przyrzeczenie, należy w pełni uwzględnić wagę tej czynności dla prawidłowości postępowania karnego; jeżeli biegli składają przyrzeczenie – fakt jego złożenia przez osobę powołaną do wydania opinii, a niebędącą biegłym z listy prezesa sądu powinien być pewny (zob. k. 43),

4)  gdyby sąd pierwszej instancji mógł przeprowadzić postępowanie sądowe i w toku tegoż przyjął sprawstwo oskarżonego w warunkach niepoczytalności tempore criminis, widząc zarazem konieczność stosowania środków zabezpieczających – powinien również wziąć pod uwagę – w perspektywie okoliczności czynu, jakiego miał się dopuścić oskarżony –orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na podstawie art. 99
§ 1 i 2 k.k.

5.  PODPIS

SR (del. do SO) Sebastian Kowalski, 27 stycznia 2025 r.

1.6.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

oskarżyciel publiczny

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z 9 września 2024 r., sygn. akt II K 1396/23

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

0.1.1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana